İslam Dünyası ve Eleştirel Düşünce Bağlamında Mantık İlminin Eleştirel Düşünmeye Katkısı; Fârâbî ve İbn Sînâ Örneği

Authors : Remziye Selçuk

Pages : 723-739

Doi:10.48120/oad.1456533

View : 3 | Download : 2

Publication Date : 2024-12-26

Article Type : Conference Paper

Abstract :Mantık ilmi açısından eleştirel düşünme; şeylerin hakikatine ulaşmak için sorular sormak, farklı yönlerden bakabilmek, farklı açıları görebilmek ve şeyleri olması gerektiği gibi kavramaya yöneliktir. Sağlam deliller getirebilmek, delillerin doğru ya da yanlışlığını denetleyebilmek yaratıcı ve eleştirel bir zihni faaliyetle mümkün olabilmektedir. Böylelikle şeylerin formunu zihinde canlandırmak, zihinde olan ile dış dünyada olanı doğru bir şekilde bağdaştırabilmek, şeyleri kavramlarla ifade edebilmek, yine şeylerin kendi aralarındaki bağıntılarını görebilmek ve bu bağlantıları görüp kullanabilmek gibi daha birçok işlemler eleştirel düşünme sayesinde olabilmektedir. Fârâbî doğru düşünmede mantık ilminin faydasına değinmektedir. O, düşünmedeki hatalardan korunmayı, delilleri kabul ya da reddetmede eleştirel bir tavır takınarak doğru gibi görünen yanlışları fark etmeyi vurgulamaktadır. Ona göre mantık kuralları kişiyi dikkatli ve geçerli düşünmeye sevk eder. İbn Sînâ için şeylerin gerçekliğine ulaşabilmek için üzerlerini kaplayan bulanıklığı gidermek gerekir. Bu ise şeylerin özlerini ve sahip oldukları mahiyetleri görebilmek sayesinde gerçekleşir. Eleştirel gözle bakmak düşünmeye yöneliktir, tamamen zihnîdir. İbn Sînâ eleştirel bakmayı şeyleri özüne uygun olarak, onların bilgilerine ulaşabilmek için aracı yapmaktadır. Düşünmede yarar sağlayan ise mantık ilmi ve onun sahip olduğu kurallardır. Ona göre insan her türlü bilgisinde mantığa ihtiyaç duyar. Bu çalışmada İslam dünyasının başlıca düşünürlerinden Fârâbî ve İbn Sînâ’nın bakış açısıyla eleştirel düşünme mantık ilmiyle bağdaştırılarak mantığın eleştirel düşünceye katkısı ele alınıp irdelenecektir. Burada, Fârâbî ve İbn Sînâ’nın konuyla alakalı görüşleri ortaya konacak, benzerlik ve farklılıkları üzerinde durulacak ve mantık ilmi çerçevesinde incelenecektir.
Keywords : Mantık, İnformel mantık, Eleştirel düşünme, Fârâbî, İbn Sînâ