İlk İslâm Hanedanları Döneminde Uşrûsene Bölgesi’nin Coğrafî ve Siyasî Durumu (8./9. Yüzyıl)

Authors : Murat Erkoç

Pages : 532-546

Doi:10.48120/oad.1472329

View : 3 | Download : 3

Publication Date : 2024-12-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu araştırmanın amacı 8./9. yüzyılda İlk İslâm hanedanları döneminde Uşrûsene bölgesinin coğrafî ve siyasî durumuna tarihsel bir bakış açısı ile yaklaşmaktır. Çalışmada gerek Uşrûsene’nin coğrafî durumu gerekse Arapların Türkistan sahasındaki fetih hareketlerinden Halife Mu‘tazıd-Billâh dönemine kadar olan süreçteki siyasî olaylar ele alındı. Çin kaynaklarına göre M.Ö. 2. yüzyılın ortalarında Tayuan eyaletinin bir parçası olan ve Türkistan’da dördüncü bölgede bulunan Uşrûsene bölgesinin stratejik konumunun yanı sıra kale, şehir, köy, tepe ve sık dağlara sahip olmasından dolayı İslâm coğrafyacıları tarafından bölge olarak gösterilmesine dikkat çekildi. Eski dönemlerde ise Soğd içerisinde yer alması nedeniyle bu bölgenin bir parçası olarak kabul edildi. Ayrıca verimli araziler ve nehirler sayesinde muhtelif meyvelerin tarım faaliyetleri de yapılmıştır. Mâverâünnehr sınırları içerisinde yer alan Uşrûsene, Emevîler ve Abbâsîlerin idaresi altında bulunmasına rağmen 280/893 yılında Mâverâünnehr’in tamamına hâkim olan Sâmânî Emiri İsmâil b. Ahmed dönemine kadar yerli hanedanlar tarafından yönetildi. Ancak bölgenin idarî teşkilatında sorumlu olan ve Afşin ünvanı kullanan yerel hanedan, müstakil durumda olmadıkları için hilafet yönetimine itaat ettiler. Arap akınları esnasında Uşrûsene’deki idarecilere verilen bu ünvanın Türkistan hükümdarlarından oluşan bir aile tarafından kullanıldığı gözlemlendi. Abbâsîlerin Uşrûsene başta olmak üzere Mâverâünnehr’deki egemenliklerini kaybetmeleri Türkistan’ın idaresinin Sâmânîlere bırakılması ile başladı. Çalışmada; siyasî, ticarî ve kültürel açıdan kendine has bir kimlik kazanması yüzünden Mâverâünnehr’de ayrı bir bölge görünümüne sahip olan Uşrûsene’ye bağlı şehir ve köyler arasındaki mesafelerde ele alındı. Bu husus, tespit edebildiğimiz Arapça kaynakların tetkiki ve incelemesi yapılarak ortaya koyuldu.
Keywords : Uşrûsene, Türkistan, Emevîler, Abbâsîler, Afşin.