Batıyı Anlatan İlk Osmanlı Metinlerinde “Batı Bilgisi`nin Yorumlanışı

Authors : Adem ÖLMEZ

Pages : 170-183

Doi:10.21021/osmed.783381

View : 11 | Download : 7

Publication Date : 2020-10-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Batı’nın Osmanlı ile teması iki şekilde olmuştur. Bunlardan birisi iki kültür havzasının coğrafi olarak yan yana gelmesinin bir sonucu olarak kurulan temastır. Bu etkileşim denk kültürlerin birbirinden etkilenmesini sağlamıştır. Bu tür kültürel temasta üstün olan taraf olmadığından hegemonik bir etki yoktur. İkinci temas biçimi, üstün bir kültür olarak Batı’nın diğer toplumlarla karşılaşmasıdır. Bu tür karşılaşma farklı toplumlarda farklı tepkilerin oluşmasına neden olmuştur. Bu da Batı dışı toplumlarda farklı modernleşme biçimlerinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Osmanlı’nın, Rusya’nın, Japonya’nın ve dünyanın diğer Batı dışı toplumlarının modernleşmesi buna örnek olarak verilebilir. Osmanlı’da birinci tür temasın 16. Yüzyıla kadar devam ettiğini söylemek mümkündür. Ancak, 16. Yüzyılın son çeyreğinden itibaren geri kalmışlığın farkedilmesiyle birlikte, ikinci tür temasın yani üstün bir kültürle geri kalmış bir kültürün karşılaşmasının görülmeye başladığını söyleyebiliriz. Osmanlı toplumu içinden çıkan entelektüeller bu ikinci süreci inceleyerek değişik biçimlerde yorumlamışlardır. Siyasetnâmeler, sefaretnâmeler, seyahatnâmeler ve layihalarda bu yorumların izlerine rastlanmaktadır. Osmanlı modernleşmesini anlayabilmek için bu ilk metinlerin tematik analizlerinin özel bir önemi olduğunu söylemek mümkündür. Batıdaki gündelik hayat, teknolojik ve bilimsel gelişmeler ve devlet sistemi Osmanlı entelektüellerinin ilgilendikleri konular olmuştur. Biz bu çalışmamızda Batı’dan bahseden ilk metinlerde “Batı bilgisi”nin nasıl yer aldığını tespit etmek istiyoruz. Bu çerçevede örnek olarak belirlediğimiz Hasan el Kafi’nin 1596’da yayımladığı Usûl’l-hikem fi-nizâmü’l-âlem adlı eserini, İbrahim Müteferrika’nın 1732’de yayımladığı Usûl’ül-hikem fî Nizâmü’l-ümem adlı eserini ve Reisü’l-küttap Atıf Efendi’nin 1798’de yazdığı layihasını tematik olarak analiz etmek istiyoruz. Bu ve benzeri eserlerin Batı’ya yaklaşımının tespit edilmesi, Osmanlı’nın Batılılaşma serüveninin temel kodlarının anlaşılması açısından önemli katkılar sağlayacaktır.
Keywords : Usulü`l hikem, Batı Etkisi, Hasan El Kafi, Müteferrika, Atıf Efendi