Mevleviyet Kadılıklarında Yeni Düzen Arayışları [1839-1861]

Authors : Zeynep ALTUNTAŞ

Pages : 81-101

Doi:10.21021/osmed.1297090

View : 69 | Download : 114

Publication Date : 2023-09-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren devlet nizamının taşıyıcıları olan müesseseler/kurumlar zamanın ihtiyaçlarıyla bağlantılı olarak bazı değişikliklere maruz kalmıştır. Kurumlarda yapılan düzenlemeler değişimin ve dönüşümün her alanda yaşandığı 19. yüzyılda artarak devam etmiştir. Modernleşme dönemi olarak tanımlanan bu devirde kazaî, idarî görevlerle birlikte tedris hizmetini de bünyesinde barındıran ilmiye teşkilatında önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu çerçevede ilmiye teşkilatı içinde yer alan büyük kadılıklarda yani mevleviyet kadılıklarında da zaman zaman idarî ve yetki bağlamında yeni uygulamalara gidilmiştir. Bazı mahallerin statüleri siyasî karışıklıklar nedeniyle değiştirilmiş, kimi yerler stratejik ve coğrafi konumlarından dolayı bir üst dereceye çıkartılırken kimi yerler alt derecedeki mevleviyet kadılıklarına indirilmiştir. Bu makalede ilmiye teşkilatının hiyerarşik yapısında kazaî ve idarî alanı oluşturan mevleviyetlerdeki ve bu mevleviyetlere dahil olan kadılıklardaki düzenlemeler ele alınmıştır. Bu yapılırken idarî, hukukî, tedris gibi birçok sahada değişimin ve dönüşümün had safhada yaşandığı Sultan Abdülmecid dönemi insert ignore into journalissuearticles values(1839-1861); tercih edilmiştir. Dereceleri, görev alanları ve sınırları her devir için aynı olmayan Osmanlı mevleviyet kadılıklarının genel durumları ortaya konulmuş, yirmi iki yıllık bir süreyi içeren Sultan Abdülmecid döneminin yedi kadılığında farklı sosyal ve siyasi sebeplerle meydana gelen düzenlemeler gün yüzüne çıkartılmıştır. Böylece kadılıkların ne zaman mevleviyete yükseltildiğine veya mevleviyetten çıkartıldığına dair literatürdeki bazı belirsizlik ve eksiklikler ortadan kaldırılmıştır. Tüm bunlar Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi ve Tarik Defterleri’ndeki belge ve bilgiler esas alınarak yapılmıştır.
Keywords : İlmiye Teşkilatı, Mevleviyet, Kadı, Sultan Abdülmecid, Düzenleme