Osmanlı’da Modern Kimya Sanayisinin İnşasına Yönelik Bir Girişim: Hâmız-ı Karbon İmaline Mahsus Osmanlı Anonim Şirketi

Authors : Ruhat Alp

Pages : 286-315

Doi:10.21021/osmed.1452110

View : 318 | Download : 121

Publication Date : 2024-09-15

Article Type : Research Paper

Abstract :1910 yılında tarih sahnesine çıkan “Hâmız-ı Karbon İmaline Mahsus Osmanlı Anonim Şirketi”, II. Meşrutiyet’in liberal ve demokratik ortamı içerisinde kurulan şirketlerden birisiydi. Ne var ki, fabrikasında başta hâmız-ı karbon (karbonik asit) ve oksijen olmak üzere çeşitli asitlerin üretimi yapan şirket, diğer şirketlerin ürün portföyleri ve ürettikleri hizmetlere nazaran, alanında tekti. Osmanlı topraklarında, Osmanlı vatandaşları tarafından kurulmuş, karbonik asit ve sair asitleri üretmeyi hedefleyen başka bir anonim şirket yoktu. Haddizatında bu durum, II. Meşrutiyet dönemi ekonomik hayatının canlılığını, esnekliğini, üretkenliğini ve çeşitliliğini çarpıcı bir şekilde gözler önüne sermekteydi. Kaldı ki modern ve endüstriyel kimya alanında sağlam bir donanım, teknoloji ve altyapı gerektiren bu girişim, Osmanlı topraklarında modern bir kimya sanayinin kurulması noktasında da önemli bir adımdı. Bu bağlamda bu makalede, modern kimya ilminin gelişim süreci, Osmanlı literatüründe “hâmız-ı karbon” meselesinin ne şekilde ele alındığı, XX. yüzyılın başlarında Osmanlı kimya sanayisinin halihazırı gösterilmeye çalışılacak ve Osmanlı arşiv belgeleri ışığında “Hâmız-ı Karbon İmaline Mahsus Osmanlı Anonim Şirketi”nin kuruluş ve fesih süreçlerine değinilecektir. Faaliyet yürüttüğü alan ve ürün yelpazesi ciddi bir uzmanlaşma ve profesyonelliği zorunlu kılan böyle bir şirketin varlığının kuvveden fiile çıkarılması, kuşkusuz Osmanlı iktisat ve üretim tarihine mütevazı bir katkı sağlayacaktır.
Keywords : Osmanlı, Modern Kimya, Anonim Şirket, Kimya Sanayi, Karbonik Asit