An inquiry into the Ottomans’ knowledge and perception of the Gypsies in the late 19th Century

Authors : Ömer ULUSOY

Pages : 245-256

Doi:10.1501/OTAM_0000000631

View : 15 | Download : 9

Publication Date : 2013-08-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışma 19. yüzyıl sonlarında Osmanlıların Çingeneler üzerine neler bildiklerini ve onları nasıl algıladıklarını/tanımladıklarını sorgulamayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda üç farklı metin incelenecektir. İlk metin, kurgusal olup hem popüler hem de bilimsel bilgiler içeren çok yönlü yazar Ahmet Mithat Efendi’nin Çingene insert ignore into journalissuearticles values(1887); isimli romanıdır. Mérimée’den esinlenen Ahmet Mithat romanında her ne kadar Çingenelere karşı toplumda var olan önyargıları geçersiz kılmayı hedeflese de, bunu yaparken Avrupalı yazarların metinlerinde aynı dönemlerde sıklıkla rastlanan stereotipleri yeniden üretmektedir. İkinci metin akademik olarak nitelendirilebilecek ve dolayısıyla bilimsel bir değeri olan Şemseddin Sami’nin Kamûsü`l-a،lâm adlı özel adlar sözlüğündeki insert ignore into journalissuearticles values(1891); “Çingâne” maddesidir. 19. yüzyıl Batılılaşma ruhuyla örtüşür bir biçimde Şemseddin Sami’nin “Çingâne” maddesini kaleme alırken kısmî olarak yararlandığı Avrupalı ansiklopedistlerin yarattıkları olumsuz Çingene imgesini kendi önyargılarıyla birleştirerek yeniden ürettiği görülmektedir. Üçüncü metin, yazarı tarafından da öne sürüldüğü üzere kişisel bilgi ve deneyimlerden yola çıkılarak üretilen bilginin bir ürünü olup, 1891’de Çingenelerin yaşam koşullarının iyileştirilmesi gerekliliğinin belirtilerek yerel yönetime sunulan Siroz mekteb-i i،dâdî-i mülkiyesi lisân-ı ‘Osmânî ve Fârisî mu،allimi Sa‘di Efendi’nin lâyihasıdır. Sa‘di Efendi’nin metni tamamıyla kişisel deneyimlere dayandığından, diğer iki Batı esinli metinde ortaya konulan Çingene algısını Doğulu yerel olan ile karşılaştırma olanağı sağlayacaktır. Aynı dönemde kaleme alınan ve yazılış amaçları farklılık gösteren bu üç metnin karşılaştırılması sadece Çingene algısı ve bu topluluğun Osmanlı İmparatorluğu’ndaki yaşam koşullarına dair ek bilgiler vermekle kalmayacak, aynı zamanda Osmanlılar tarafından nasıl bilindikleri ve daha da önemlisi nasıl tanımlandıkları konularına ışık tutacaktır. Her üç metindeki benzerlikler aslında Osmanlı toplumunda Çingenelere karşı varolan önyargıların ne kadar derin olduklarının görülmesi sonucuna varılmasına olanak sağlamaktadır
Keywords : Çingeneler, Önyargı, Stereotip, Osmanlıda Çingene algısı, Çingenelik