Bizans’tan Osmanlıya Anadolu’da Heterodoks inanışlar: ‘öteki’ dindarlığın ortak doğası üzerine (650–1600)

Authors : Resul AY

Pages : 1-40

Doi:10.1501/OTAM_0000000589

View : 15 | Download : 7

Publication Date : 2012-05-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Bizans ve Osmanlı dönemlerinde Anadolu’da önce Hıristiyanlık sonra da İslam dininin Ortodoks yorumlarına karşı alternatif yorumlar veya alternatif dindarlık modelleri ortaya koyan irili ufaklı pek çok inanç grupları vardı. Bu inanç grupları mensup oldukları dinin kimliğini muhafaza etmekle birlikte diğer dinin heterodoksisiyle daha çok benzeştikleri, hem muhteva bakımından hem de daha belirgin olarak ortodoksiye karşı takındıkları tavır ve tutum, ortodoksiyle ilişki biçimleri ve nihayetinde siyasi otoriteyle çatışmacı ilişkileri bakımından ortak bir tip görüntüsü sergiledikleri fark edilmektedir. Bu çalışma her iki heterodoks inanç gruplarının ortak doğasını tespit etmeye, seçilen temalar üzerinden onların ortak tarihsel bir tipolojisini oluşturmaya çalışmaktadır. En tipik yanlarını oluşturan senkretik özellikleri onları muhteva bakımından da birbirine yaklaştıran husustur. Enkarnasyon, Güneş ve tabiat kültü, ezoterik yaklaşımlar ve kısmen de düalizmin etkilerini yansıtmaları bu kapsamda dikkat çeken paralelliklerdir. Merkezi kurumsal inanışı kaynaktan bir kopuş veya yanlış yorumlama iddiasıyla eleştirip, hatta neredeyse bütün uygulamalarını reddederek, ilahi kaynaklı sözlere ve amellere daha deruni anlamlar yükleme arayışı da diğer benzerliklerini oluşturmaktadır. Sırf bu tutumları itibariyle veya siyasi düzen için bir tehdit olarak görülmeleri sebebiyle siyasi otoriteyle sürekli bir çatışma hali de onların bir başka tipik yanını oluşturur
Keywords : Heterodoksi, Alevi Kızılbaş, Bektaşiler, Kalenderiler, Paulikanlar, Tondrakiler, düalizm, enkarnasyon, senkretizm