1895 BİTLİS VE MUŞ ERMENİ OLAYLARININ İNGİLİZ BELGELERİNE YANSIMALARI VE BİTLİS KONSOLOSU CHARLES S. HAMPSON’UN İDDİALARI

Authors : Tülay KESKİN

Pages : 123-160

View : 6 | Download : 22

Publication Date : 2023-03-31

Article Type : Research Paper

Abstract :1890’dan itibaren tüm Anadolu’da isyan ve karışıklık çıkarmak için hazırlıklar yapan Ermeni komiteleri Erzurum, Kumkapı, Merzifon, Kayseri, Yozgat, Sason, Zeytun ve Trabzon başta olmak üzere birçok yerde isyan çıkarmışlardır. İsyan hareketleri yoğun olarak 1895-1896 yıllarında meydana gelmiştir. Ermeni komiteciler, isyanların bastırılması üzerine “Ermeniler katlediliyor” propagandası ile batılı devletlerin desteğini sağlamaya çalışmışlardır. Bitlis vilayetinde 1894 Sason ve Talori Ermeni İsyanı’ndan sonra ikinci büyük olay, 25 Ekim 1895’t e vilayetin merkezi olan Bitlis’te ve 15 Kasım 1895’te Muş sancağında meydana gelmiştir. İngiltere, 1894 Sason Ermeni İsyanı ve bölgede yaşanan gelişmelerden dolayı burada yeni bir yardımcı konsolosluk kurulmasına karar vermiştir. 1895 yılında kurulan Bitlis İngiliz Yardımcı Konsolosluğuna Charles S. Hampson, tayin edilmiştir. Konsolosluğun kurulmasının hemen ardından makalenin konusu olan 25 Ekim- 15 Kasım 1895 Ermeni olayları yaşanmıştır. Bitlis Ermeni ileri gelenlerini ve Ermeni halkını ayaklanma çıkarmak için teşvik edenlerin başında Misyoner George Perkins Knapp, Royal Merriman Cole ve Murahhasa Vekili Agop olmasına rağmen Konsolos Hampson olayların sorumlusu olarak Müslümanları göstermektedir. Bunun yanında birçok raporunda Ermenilere karşı “katliam” yapıldığını iddia etmektedir. Bu çalışmada Bitlis Konsolosu C. S. Hampson’un iddialarının gerçeği yansıtıp yansıtmadığı incelenmiştir. Ayrıca kendisinin olaylar sırasındaki faaliyetlerine yer verilmiştir. Hampson, görev süresi boyunca Bitlis vilayetinin genel durumu, Ermeniler ile ilgili kabul edilen ıslahatların uygulanması, vilayetteki Ermenilerin içinde bulunduğu durumu, özellikle tutuklu olan komitecilerin mevcut koşulları, vergi toplanması sırasında zaptiyelerin davranış ve tutumları, 1895 Bitlis-Muş olayları hakkındaki gözlem ve yorumlarına ait raporlarını büyükelçiliğe iletmiştir.
Keywords : Bitlis Vilayeti, Ermeni Komitecileri, İngiliz Konsolosluğu, Bitlis Muş Olayı