ERKEN DÖNEM OSMANLI TAŞRA BÜROKRASİSİNDE KAZÂYÂ USULÜ: EDREMİD KADISI MEVLÂNÂ SİNAN’IN MİDİLLİ’DE YAZDIĞI KAZÂYÂ DEFTERİ

Authors : Fatma Erdim

Pages : 43-100

View : 79 | Download : 101

Publication Date : 2024-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı taşra bürokrasisi tarafından üretilen evraktan günümüze ulaşmış olanların görece azlığı taşra bürokrasisinin mahiyeti ve işleyiş mekanizması hakkında esas olarak merkezî bürokrasinin ürettiği evrak ve defter serilerine dayalı eksik veya tek taraflı bir bakış açısının ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bu bağlamda Osmanlı bürokratik geleneklerinin oluşmasında taşra idaresi ile hükümet merkezi arasındaki ilişkinin ve karşılıklı etkileşimin girift yapısının kavranmasına olanak tanıyacak sağlam bir teorik çerçevenin inşasında taşra bürokrasisinin ürettiği sınırlı sayıdaki evrakın ehemmiyeti yadsınamaz. Bu makalede taşrada üretilerek hükümet merkezine gönderilmesi yönüyle öne çıkan ve birtakım karinelerden hareketle II. Mehmed’in saltanat döneminin sonlarına tarihlenebilen bir kazâyâ defterinin şekil ve muhteva analizi yapılarak Osmanlı taşra bürokrasisinde kazâyâ usulünün mahiyetine odaklanılmıştır. 15. yüzyılın sonlarına doğru Midilli adasının Osmanlılar tarafından fethini müteakip Edremid Kadısı Sinan Efendi’nin1 Midilli’de gerçekleştirdiği teftişin raporlarını ihtiva eden söz konusu defter incelenirken merkezî bürokrasinin taşradaki temsilcileri addedilen Osmanlı kadılarının taşra ile merkez irtibatının sağlanmasında müfettiş sıfatıyla oynadıkları role de dikkat çekilmiştir. Mevzubahis defter erken dönem Osmanlı taşra bürokrasisinde kazâyâ usulü ile ilgili kıymetli bilgiler sunmasının yanı sıra oldukça erken tarihli bilgileri haiz bulunması açısından Midilli adasının tarihine ilişkin araştırmalar için de önemli görünmektedir.
Keywords : Osmanlı Taşra Bürokrasisi, Kazızyye kazâyâ defteri, Midilli, Edremid kadısı teftiş raporu