Farsça-Türkçe Sözlük Geleneği ve Amasyalı Deşîşî Mehmed Efendi’nin Et-Tuhfetü’s-Seniyye ilâ Hazreti’l-Haseniyye Adlı Eseri

Authors : Ramazan Tugay ÖZDEMİR

Pages : 189-203

View : 13 | Download : 5

Publication Date : 2022-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Farsça; Büyük Selçuklunun kuruluş yıllarında Doğu Türkistan’dan Anadolu sınırlarına kadar geniş bir coğrafyaya yayılmış, Türkmen veya Oğuzların vasıtasıyla da Anadolu’ya gelmiştir. Hem Anadolu Selçukluları hem de Beylikler Dönemi’nde, gerek konuşma gerek halk edebiyatı dili olarak bulunan Türkçe yanında uzun yıllar boyunca yazı dili olarak kullanılmıştır. Bunun yanında Arapça da ilim dili olarak kullanılmış ve bu dönemlerde önemini büyük ölçüde korumuştur. XIII. yüzyılın sonlarına gelindiğinde ise Arapça önemini yitirmiş ve Farsça bu dilin yerini almıştır. Doğal olarak Farsçanın rağbet kazanması bir sözlük ihtiyacı doğurmuştur. Türkçe açıklamalı Farsça sözlükler, Arapça-Farsça sözlüklerin ihtiyaca cevap veremediği bir dönemde kullanılmaya başlanmıştır. Farsça-Türkçe sözlükler ortaya çıkmadan önce bunu karşılamak için manzum ya da mensur Arapça-Farsça sözlüklerde, kelimelerin altlarına Türkçe anlamlarının yazılması yoluyla yapıldığı, Farsça-Türkçe sözlüklerin yazımına da bu sayede geçildiği görülmektedir. Deşîşî Mehmed Efendi’nin Lügat-i Deşîşe, Tuhfetü’s-Seniyye gibi adlarla da bilinen Tuhfetü’s-Seniyye ile’l-Hazreti’l-Haseniyye eseri Farsça sözcüklerinin karşılığında Türkçe anlamlarının verildiği Farsça-Türkçe sözlüktür. Deşîşe memurluğu yaptığı için bu lakapla anılan Mehmed b. Mustafa b. Lutfullah tarafından yazılmıştır. Yazar sözlüğünü hazırlarken Türkçe karşılıklarını vermekle kalmamış bazı sözcüklerin etimolojik tahlilini yapmıştır. Aynı zamanda Arapçadan Farsçaya geçen ve Farsça içinde kullanılan kelimeleri ayrıca belirtmiştir. Yazar eserinde yemek kültürü, astronomi, bitkiler, giyim tarzları, dinî ve tarihî olaylar vb. birçok konuda bilgi vermiştir. Kendine ait bir üslup belirleyen yazar kelime karşılıklarını verdikten sonra bunların şiirde hangi anlamda kullanıldığını da belirtmiş ve şahit beyit getirerek bunu göstermiştir.
Keywords : Deşîşî Mehmed, Et tuhfetüs seniyye ilel hazretil haseniyye, Farsça Türkçe sözlük, Lügat ı deşîşe