Tarihî Kıpçak Türkçesinde isteme kipliği

Authors : Emine GÜLER

Pages : 37-58

Doi:10.29000/rumelide.606068

View : 14 | Download : 6

Publication Date : 2019-08-21

Article Type : Research Paper

Abstract :19.yy.da Saussure ile başlayan çağdaş dil anlayışının açtığı yol, dil çalışmalarında yeni yaklaşımların doğmasını sağlamış ve bu yaklaşımlar sonucu yeni yöntemler ortaya çıkmıştır. Bu yeni bakış açısı, dille ilgili birtakım yeni kavramlar üretirken geleneksel dil bilgisinde yer alan birtakım terimler de yeniden ele alınıp irdelenmeye başlanmıştır. Son yıllarda dilbilim alanındaki gelişmeler biçimsellikten ziyade işlevselliği ön plana çıkaran yeni kuramların gelişmesini sağlamış, bu durum da işlev odaklı çalışmaların gerekliliğine dikkat çekmiştir. Biçimselliğe ağırlık veren geleneksel dil bilgisi yaklaşımlarında kip ve kiplik kavramları gerek adlandırılmaları gerekse işaretledikleri işlevler bakımından tek boyutlu olarak değerlendirilmekteydi. Oysa dilde anlam, biçime sığdırılamayacak kadar geniş olduğundan duygu durumlarını ifade etmede yalnızca gramatikal bir ulam olan kiplere bağlı kalmak mümkün değildir. Bireylerin duygu durumlarının her biri kiplik olarak adlandırılır ve iletişim sürecinde kimi zaman kip ekleri, kimi zaman kiplik işaretleyicileri, kimi zaman ise parçalarüstü ses birimleri kullanılarak ifade edilir. Dilde sayısız kiplik alan vardır. Bu çalışmada Tarihî Kıpçak Türkçesi metinlerinde isteme kipliği bildiren sözceler ele alınarak alt kiplik değerleri ve bunları ifade etmede yararlanılan yapı unsurları ele alınmıştır. Günümüz Türkiye Türkçesinde istek kipi eki –e/-a’nın, Kıpçak Türkçesi döneminde henüz oluşmamış olması da isteme kipliği ifade etmede farklı yapılardan ve kip biçimbirimlerinden faydalanılmasını zorunlu kılmıştır. Özellikle istek kipi eki –e/-a’nın kökeninin dayandığı ileri sürülen –ġay/-gey eki , emir kipi paradigmasında halen tartışmalı konulardan biri olan 1. şahıs çekimlerinde ağır basan istek anlamından dolayı emir kipi ekleri , cümlelerde yüklem görevinde kullanılan dilek-şart –sa/-se eki , sözcelerde geçen “ tile-, kirek” gibi kiplik fiiller Tarihî Kıpçak Türkçesi döneminde isteme kipliği bildirmede görülen yapılardan bazılarıdır.
Keywords : Kip, kiplik, isteme kipliği, Tarihî Kıpçak Türkçesi