Türkçe atasözü ve deyim hazinesine Atalar Sözü Mecmuası’ndan katkılar

Authors : Ensar ALEMDAR

Pages : 112-124

Doi:10.29000/rumelide.606080

View : 11 | Download : 11

Publication Date : 2019-08-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Atasözleri ve deyimler, bir milletin tecrübelerini âdeta bir öz hâlinde ihtiva eden kültür mirasları olduğu gibi aynı zamanda kelimelerin anlam inceliklerini de bünyelerinde barındıran dil zenginlikleridir. Zamanla bazı yeni kelimeler türediği gibi bazı kelimeler de unutulabilir; ancak dilden dile dolaşan ve hemen hemen her edebî eserde karşımıza çıkan atasözleri ve deyimlerin muhafazası, bu unutulmayı en aza indirmemizi sağlayacaktır. Ayrıca, bazı kelimelerin anlamları unutulsa dahi eğer söz konusu kelime bir atasözü veya deyimde yaşıyorsa, atasözleri ve deyimlerin yukarıda zikredilen hususiyetlerine binaen, zamanla o kelimenin anlamı da hatırlanabilecek ve kelime geri kazanılabilecektir. Zikredilen bu hususlara bir örnek, günümüzde ‘devir değişti, eski tutumların değeri kalmadı’ manasında kullanılan “Eski çamlar bardak oldu.” ibaresinin ‘çamdan yapılan su testisi’ manasındaki bardak kelimesinin bahse konu anlamını muhafaza etmesidir. Bununla birlikte; her bir atasözü ve deyim, haiz olduğu hususiyetleri ancak kullanıldığı sürece yerine getirebilir. Bu sebeple, atasözleri ve deyimlerin unutulmamasına ve kullanımlarının daha da yaygınlaşmasına yönelik çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bu anlamda, atasözleri ve deyimler konusunda bugün yapılması gereken en mühim çalışmalardan biri de bu alanda geçmişte yazılmış eserleri günümüze kazandırmak olacaktır. Aslında, Osmanlı döneminde yazılmış eserlerden pek çoğu birçok çalışmada kaynak olarak zikredilmiş ve bu eserlerden bir kısmı üzerine müstakil çalışmalar da yapılmıştır. Çalışmamıza konu olan Çelebioğlu Abdülhalim Hakkı’nın Atalar Sözü Mecmuası eseri ise birkaç kaynakçada künyesi kaydedilmiş olmakla birlikte ne yazık ki bu ilgiden mahrum kalmıştır. Bu çalışmada, atasözleri ve deyimlerle ilgili hâlihazırdaki kaynaklarda bulunmayıp Atalar Sözü Mecmuası ’nda yer alan ve mevcut kaynaklardakilerden farklı biçimleriyle kayda geçen bazı atasözleri ve deyimler üzerinde durulmuştur.
Keywords : Atasözü, deyim, derleme, Osmanlı Türkçesi, Çelebioğlu Abdülhalim Hakkı