Tanzimat’tan bir kadın profili: Fatma Aliye Hanım’ın Refet Öğretmen’i

Authors : Merve AYDOĞDU ÇELİK

Pages : 146-157

Doi:10.29000/rumelide.606101

View : 11 | Download : 10

Publication Date : 2019-08-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Anadolu coğrafyasında kadının görünürlüğü temelde Cumhuriyet ile ilişkilendirilse de Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında kadınların toplumsal statüleri üzerine kafa yorulduğu görülmektedir. Tanzimat Dönemi’nde her alana sirayet etmeye başlayan Batılılaşma ve modernleşme hareketi kadın meselesinde de etkili olmuştur. Bu hususta kalem oynatan ilk kadınlardan biri Fatma Aliye Hanım’dır. Fatma Aliye Hanım, hem makalelerinde hem de romanlarında kadınların evlilik, boşanma, çalışma hayatı ve eğitim gibi alanlardaki sorunlarına değinerek içinde bulunduğu dönem bağlamında öncü fikirler sunmuştur. Esasen Fatma Aliye Hanım da ilk kadın romancımız olarak oldukça önemli bir figürdür. Bununla birlikte, bu çalışma Fatma Aliye Hanım’ın biyografisine odaklanmayacaktır. Eserlerinde güçlü kadın karakterler çizmiş olan yazarın Refet isimli romanı Tanzimat Dönemi Osmanlı kültüründe kadınların sosyal statüleri ve kadına bakış açısı çerçevesinde kadının meslek sahibi olmasından ötürü sahip olduğu bağımsızlık ve toplumsal görünürlük ile ilişkilendirilerek incelenecektir. Adı geçen eserin ana karakteri olan ve esere ismini veren Refet küçük yaşta yetim kalmış fakat çeşitli güçlüklere göğüs gererek eğitim alarak öğretmen olmuş bir genç kadındır. Karakterin kamusal alanda kabul gören bir meslek edinerek maddi bağımsızlığını sağlaması ve bu sebeple bir erkeğe “eş” olmayı tercih etmeyip hayatını “kendine yetebilen bir kadın” olarak idame ettirmesi kadının erkekten bağımsız kurgulanan kimliğini ortaya koyması açısından son derece önemli ve örnek alınasıdır. Bu bağlamda, bu çalışma Refet Öğretmeni erkek egemen kültürün uygulamalarına edilgen bir şekilde körü körüne bağlanmayıp kendi ayakları üzerinde durmayı başarmış bir kadın olarak değerlendirir. Çalışmada “feminizm” sözcüğünün kullanılmasından bilinçli bir şekilde kaçınılmıştır; çünkü Fatma Aliye’nin İslami kültürden beslenerek bu eksende oluşturduğu fikirler romanın daha geleneksel bir çerçevede değerlendirilmesini zorunlu kılar. Bu sebeple, çalışmanın odağı Refet’in bir feminist olup olmadığını veya Osmanlı’da feminizmi tartışmak değil, yakın okuma yöntemini izleyerek, Osmanlı kadın hareketi çerçevesinde özgürleşmiş ve otonom bir kadın figürü olarak önemini vurgulamaktır.
Keywords : Tanzimat dönemi, Fatma Aliye Hanım, Refet, kadın sorunu, evlilik