Şeyh Süleyman Efendi ve “Lugat-i Çağatay ve Türkî-i Osmânî”ye tanık olarak katkıları

Authors : Sevda KAMAN

Pages : 69-97

Doi:10.29000/rumelide.616886

View : 9 | Download : 7

Publication Date : 2019-09-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Buharalı aristokrat bir ailede yetişen, din adamı, elçi, diplomat, sözlük yazarı kimlikleriyle tanınan Şeyh Süleyman Efendi-i Özbekî el-Buhârî insert ignore into journalissuearticles values(1821-1890); kültürel ve siyasi hizmetlerinden dolayı pek çok kaynakta sıra dışı bir derviş olarak nitelendirilmiştir. Edebiyata, dile ve folklora düşkün biri olan Süleyman Efendi 1882 yılında Türk dilinin asıl edebî dili olarak Çağatay Türkçesini gören Tanzimat aydınları arasında oldukça ses getiren Lugat-i Çağatay ve Türkî-i Osmânî adlı sözlüğü yazmıştır. Sözlüğünde Nev âyî, Baykara, Lutfî, Agehî, Mûnis, Mir Haydar gibi tanınmış Çağatay şairlerinin şiirlerinden yararlanan Şeyh Süleyman Efendi otuz üç madde başına tanık olarak kendi şiirlerinden örnekleri sıralamış, şiirlerinde Nakşî mahlasını kullanmıştır. Çalışma, Süleyman Efendi’nin bilinmeyen bir yönünü ortaya çıkarmayı, şâir Nakşî mahlasıyla Lugat-i Çağatay ve Türkî-i Osmânî ’ye tanık olarak katkılarını ve zengin sözcük dağarcığına sahip bir leksikografın şiirlerindeki sözcük seçimini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada Şeyh Süleyman Efendi’nin hayatı ve Lugat-i Çağatay ve Türkî-i Osmânî adlı sözlüğü hakkında bilgiler verilmiş,  sözlüğünde tanık olarak kullandığı şiirleri ve şair kimliği üzerinde durulmuş, beyitlerde geçen sözcüklerin dizini ile özel adlar sözlüğü hazırlanmıştır. Buharalı dervişin şiirlerindeki göstergeler Orta Asya Türk kültürüne ve edebiyatına hâkim olduğuna, edebi dilini halk kültüründen ve günlük dilden beslenerek oluşturduğuna işaret etmektedir.
Keywords : Şeyh Süleyman Efendi, Lugat i Çağatay ve Türkî i Osmânî, Nakşî, tanıklama, şiir