Nermî ve bazı lügazlarının çözümü üzerine
Authors : Ahmet ALKAN
Pages : 541-557
Doi:10.29000/rumelide.752509
View : 9 | Download : 9
Publication Date : 2020-06-21
Article Type : Research Paper
Abstract :Sözlükte ‘‘Çöl faresinin, saklandığı yerin bulunmaması için yuvasını labirent gibi eğri büğrü kazması; saptırmak, sözün maksadını gizlemek, şaşırtmalı söz söylemek’’ anlamlarına gelen lagz kelimesinden türetilen lügaz, edebî anlamda adı gizlenen bir nesnenin özelliklerini sıralayarak ve çeşitli remz ve imalarda bulunarak cevabı karşı tarafa çağrıştırmaya dayanan şiirlere denir. Lügaz, Klasik Türk şiirinde 15. yüzyıldan itibaren kullanılmış bir türdür. Adı gizlenen bir nesnenin vasıflarını söylemek ve imada bulunmak suretiyle karşı tarafa sezdirilmesi esasına dayanır. Arap edebiyatında doğmuş, oradan Fars edebiyatına geçmiştir. Türk edebiyatına geçişi de Fars edebiyatı üzerinden olmuştur. Lügazlar temel olarak mana ve lafız lügazları olarak iki kategori altında değerlendirilmiştir. Mana lügazları lügazın çeşitli vasıflarını sıralamak suretiyle muhatabın zihninde gizlenen nesneyi çağrıştırma esasına dayanırken, lafız lügazları, şairin gizlenen nesneyi buldurma amacıyla şiirde çeşitli söz ve kelime oyunları yapmasına dayanır. Bu çalışmada lügaz türünün ortaya çıkışı, tarihi, Türk edebiyatında teşekkülü ve kullanımı hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Devamında ise âşıklık geleneğine mensup Nermî mahlaslı şair hakkında elde edilebilen bilgiler sunulmuş ve şairin Mecmû’a-yı Hafîza adlı lügaz mecmuasında tespit edilmiş olan 48 lügazı hakkında bilgi verilmiştir. Nermî’nin lügazları; vezin, nazım şekli, başlangıç ifadeleri olmak üzere şekil ve muhteva açısından incelenmiştir. Bunlardan cevabı tespit edilebilen bazı lügazların çözümü yapılarak şairin lügazlarını meydana getirirken izlediği yol üzerinde durulmuştur. Çalışmada öncelikle Nermî’nin mana lügazı olarak değerlendirilen lügazlarının çözümleri verilmiş, sonrasında ise lafız lügazı özelliği taşıyan lügazları çözümlenmeye çalışılmıştır.Keywords : Nermî, lügaz, klasik Türk şiiri