Dîvânu Lugâti`t-Türk`te karşıtlık ilkesine dayalı atasözleri

Authors : Yaşar TOKAY

Pages : 386-402

Doi:10.29000/rumelide.990136

View : 12 | Download : 9

Publication Date : 2021-09-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Dîvânu Lugâti`t-Türk, yazıldığı döneme ışık tutan bir eser olması yanında Türk kültürünün geçmişte barındırdığı kimi özellikler hakkında bilgi vermesi açısından da eşsiz bir kaynaktır. Türk düşünce tarzının geçmişiyle ilgili bilgiler veren atasözleri, aynı zamanda geleceğin şekillenmesinde bir kültür aktarıcısı olarak önemli roller üstlenir. Türk dili tarihinde atasözleri söz konusu olduğunda akla gelen ilk kaynak eser, şüphesiz, Dîvânu Lugâti`t-Türk`tür. Dîvânu Lugâti`t-Türk, Türkçenin tarihî dönemlerindeki eserleri arasında üzerinde en çok çalışılmış eserlerin başında gelir. Eserin Türk dili ve edebiyatı, geniş manada, Türk kültürünün akla gelebilecek her alanıyla ilgili çeşitli bilgiler içermesi, yapılan çalışmaların ne kadar önemli olduğunu ortaya koyar. Son yıllarda modern dil bilimi teorileri ve anlayışları ışığında ortaya konan incelemelerde esere yeni bakış açıları kazandırılmıştır. Bu çalışmada, dil bilimsel veriler ışığından eserde geçen 49 atasözü karşıtlık ilkesi doğrultusunda ele alınmaya çalışılmıştır. Karşıtlık ilkesine bağlı olarak kurgulanan bu atasözleri Gerçekçi insert ignore into journalissuearticles values(Kurallı-canonical); ve Metaforik insert ignore into journalissuearticles values(Kuralsız-non-canonical); başlıkları altında ele alınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre Dîvânu Lugâti`t-Türk`teki toplam atasözünün %18,7`si karşıtlık ilkesiyle bağlantılıdır, dolayısıyla eserdeki atasözlerinin yaklaşık beşte biri karşıtlık gösteren sözcük çiftleriyle oluşturulmuştur. Dîvânu Lugâti`t-Türk`te karşıtlık ilkesine bağlı şekilde kurgulanmış 49 atasözünden %25`i Gerçekçi insert ignore into journalissuearticles values(Kurallı);, %75`i ise Metaforik insert ignore into journalissuearticles values(Kuralsız); kullanımlardan meydana gelmiştir. Bu oranlar, Dîvânu Lugâti`t-Türk`teki atasözlerinin metaforik anlatımının ağır bastığını ve derin anlamlar içerdiğini ispat etmektedir.
Keywords : Dîvânu Lugâti, karşıtlık, atasözleri