Mukaddimetü`l-Edeb`in Yozgat nüshasinda ikilemeler

Authors : Serkan CİHAN

Pages : 431-441

Doi:10.29000/rumelide.995314

View : 16 | Download : 11

Publication Date : 2021-09-21

Article Type : Research Paper

Abstract :İkilemeler, aynı anlamda, yakın anlamda, zıt anlamda ve biri anlamlı, diğeri tek başına anlam ifade etmeyen iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelmesiyle kurulan ve Eski Türkçeden beri dilimizde çok sık başvurulan anlatım biçimlerinden birisidir. Orhun Yazıtları ve Uygur metinlerinde de çok sık kullanılan bu ifade biçimi, Karahanlı ve Harezm Türkçesi metinlerinde de fazlasıyla karşımıza çıkmaktadır. İkilemelerin eski metinlerde bu denli çok kullanılması, araştırmacıların da dikkatini çekmiş ve ikilemeler üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların ilki Karl Foy`un 1989 yılında kaleme aldığı `Studien Zur Osmanischen Syntax, Das Handiadyoin und die Wortfolge ana baba` adlı makaledir. Bu çalışmadan sonra literatürümüzde ikilemeler, anlam, kuruluş yapısı, cümledeki işlevi gibi birçok yönden ele alınmış ve incelenmiştir. Mukaddimetü`l-Edeb, Zemahşerî’nin eldeki verilerle 1128-1144 yılları arasında yazmış olduğunu tahmin ettiğimiz, Harezm Türkçesi dil malzemesini barındıran dönemin önemli eserlerinden biridir. Dîvânu Lugâti’t-Türk’ten sonra Orta Türkçe döneminin en zengin kelime haznesine sahip olan eser, Türkçede kullanılan farklı ifade biçimlerini barındırması itibarıyla da önemlidir. Çalışmamızın konusunu, bu ifade biçimlerinden biri olan ikilemeler oluşturacaktır. Bu çalışmada Mukaddimetü`l-Edeb`in en eski ve kapsamlı nüshalarından biri olan Yozgat nüshasında tespit edilen ikilemeler, zaman zaman Harezm döneminde yazılan diğer metinlerle de karşılaştırılarak anlam ve kuruluş yapısı bakımından incelenecektir.
Keywords : Mukaddimetü, Zemahşerî, Harezm Türkçesi, ikileme, yineleme