Tuvacanın biçimsel ses bilimi üzerine

Authors : Uğur ALTUNDAŞ

Pages : 223-335

Doi:10.29000/rumelide.1036541

View : 11 | Download : 8

Publication Date : 2021-12-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Biçimsel ses bilimi veya morfofonoloji, biçimbirimlerin ses bilimsel olarak nasıl temsil edildiğini inceleyen bir dil bilim teorisidir. Biçimsel ses bilim, biçim bilim ile ses bilimin etkileşimi sonucunda ortaya çıkmıştır. Ses bilimsel değişmeler biçimbirimlerin eklenmesi sırasında gerçekleşir. Bu sebeple eklenme sırasında oluşan bu değişmeler genellikle eş zamanlı olarak analiz edilir. Bir ses değişimi, söz konusu değişimin hem ses bilimsel hem de biçim bilimsel koşullar altında gerçekleşmesi durumunda biçimsel ses bilim kapsamında değerlendirilir. Türk dilleri üzerine yapılan çalışmalarda biçimsel ses bilim son derece önemlidir. Gerek metin okumalarında gerekse ses bilimsel ve biçim bilimsel analizlerde biçimsel ses bilim kullanılmaktadır. Ayrıca biçimsel ses bilim, sözlük bilimi açısından da değerlidir. Bu sebeple sözlük hazırlanışında veya sözlük kullanımında mutlaka bir dilin biçimsel ses bilim özellikleri bilinmelidir. Bu çalışmada Güney Sibirya Türk dillerinden Tuvacada biçimsel ses bilim durumları ortaya koyulmuştur. Bu anlamda Tuvacada eklenmeye bağlı olarak kök, gövde veya biçimbirimlerde görülen ses değişmeleri incelenmiştir. Söz konusu biçimsel ses bilim değişmeleri, standart Tuvaca ile sınırlı tutulmuş; bu sebeple çalışmanın veri tabanı güncel Tuva edebiyat eserlerinden, ders kitaplarından ve sözlük çalışmalarından oluşturulmuştur. Ayrıca eklenme sırasında Tuvacanın genel ses bilim ve biçim bilim özelliklerinden kaynaklanan ünlü uyumları ve ünsüz benzeşmeleri biçimsel ses bilimi kapsamında değerlendirilmemiştir. Bu çalışmada biçimsel ses değişmeleri, eş zamanlı olduğu kadar art zamanlı olarak da analiz edilmiştir. Bunun sebebi, kimi biçimsel ses değişmelerinin kalıplaşarak yeni sözlük birimler oluşturmasıdır. Böylece Tuvacada biçimsel ses bilim kaynaklı söz yapımının da betimlenmesi amaçlanmıştır.
Keywords : Tuvaca, ses bilim, biçim bilim, biçimsel ses bilim