Görme eylemlerinin anlam alanları ve dikkate almak/önemsemek görmektir kavramsal metaforu

Authors : Fatma ÖZKAN KURT

Pages : 418-434

Doi:10.29000/rumelide.1188762

View : 10 | Download : 15

Publication Date : 2022-10-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkiye Türkçesinde görmek ve bakmak eylemlerinin anlam alanları ile ilgili olan bu çalışmada iki amaç bulunmaktadır. Bu amaçlardan ilki Türkiye Türkçesinde görmek ve bakmak eylemlerinin kullanımda olan anlamlarını tespit etmektir. İkincisi de tespit edilen ‘dikkate almak/önemsemek’ metaforik anlamının ortaya çıkma nedenini belirlemektir. Çalışmanın ilk aşamasında görmek ve bakmak eylemlerinin anlam alanları belirlenmiştir. Bu anlamlar fiziksel anlamlar ve bu anlamların dışında kalan anlamsal genişlemeler şeklinde iki başlık altında sınıflandırılmıştır. Fiziksel anlamlarda Viberg insert ignore into journalissuearticles values(1984); ve Whitt’in insert ignore into journalissuearticles values(2010); sınıflandırması dikkate alınmıştır. Anlamsal genişlemelerde ise Ibarretxe Antuñano’nun insert ignore into journalissuearticles values(1999); sınıflandırması dikkate alınarak Türkçeye özgü bir sınıflandırma yapılmıştır. Anlamsal genişlemeler idrak, sosyal, güvenilirlik, deneyim grupları altında toplanmıştır. İncelemede derlem verileri ve sözlüklerdeki bilgileri birleştiren karma bir yaklaşım benimsenmiştir. Böylelikle kullanımda olan tüm anlamlara ulaşılması hedeflenmiştir. Çalışmanın ikinci aşamasında, tespit edilen anlamlardan ‘dikkate almak/önemsemek’ metaforik anlamının nasıl ortaya çıktığını tespit etmek amacıyla kavramsal metafor ve özellik seçim süreci modelleri kullanılmıştır. Bu değerlendirmenin sonucunda görme duyusunun zihin ile bilişsel ve yapısal açıdan paralellik gösterdiği insert ignore into journalissuearticles values(Sweetser, 1991); ve bu nedenle bakmak sözlük biriminin zihin alanına ait anlamları da ifade edilebildiği görülmüştür. Fiziksel algı alanından zihin alanına kavramsallaştırmalarda kaynak alandan hedef alana aktarılan özellikler belirlenmiştir. Buna göre fiziksel görme alanına ait aracısız, konum, istemli ve değerlendirme özellikleri metaforik süreçte zihin hedef alanına aktarılan özellikler olarak tespit edilmiştir. Çalışmada Türkiye Türkçesinde fiziksel algı alanını ifade eden bakmak eyleminin zihin alanına ait anlamlara genişlemesinin rastgele olmadığı gösterilmiştir.
Keywords : görmek, bakmak, algı fiilleri, kavramsal metafor