İlk epik Türk tiyatro oyunu Keşanlı Ali Destanı’nın kültürleraşırı yer değiştirme hareketi üzerine bir inceleme

Authors : Gökçe Mine OLGUN, Nezir TEMUR

Pages : 1272-1303

Doi:10.29000/rumelide.1192528

View : 12 | Download : 9

Publication Date : 2022-10-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışma, Haldun Taner’in ilk epik Türk tiyatro oyunu olarak kabul edilen Keşanlı Ali Destanı insert ignore into journalissuearticles values(1964); adlı eserini ve eserin The Ballad of Ali of Keshan insert ignore into journalissuearticles values(1967/1976); başlığını taşıyan İngilizce çevirisini kültürleraşırı aktarım ve çeviri süreçleri bağlamında ele almayı amaçlamaktadır. İlk kez 1964 yılında sahnelenen oyun, geleneksel seyirlik oyunlarına kattığı yenilikçi nitelikle Türk kültür dizgesinde bir tiyatro olayıdır. Eser, Brechtçi epik tiyatro ile kurduğu ilişkinin bir sonucu olarak kültürlerarası bir karşılaşmanın ürünü ve farklı dizgelerin bireşimi olarak nitelendirilmektedir. Oyun ayrıca dilden dile çevrilerek dünyanın birçok ülkesinde sahnelenmiş, dolayısıyla bir kez daha çok yönlü bir kültürleraşırı hareketin konusu olmuştur. Çalışmada öncelikle eserin konu olduğu yer değiştirme hareketi üzerinde durulmaktadır. Keşanlı Ali Destanı’nın çoğuldizgedeki konumunu tartışmak üzere Itamar Even-Zohar’ın Çoğuldizge Kuramı’na ve kültür repertuarı kavramına başvurulmaktadır. Eser ardından, epik tiyatro türünün Türk kültür dizgesindeki ilk örneği olması dolayısıyla göstergelerarası çeviri bağlamında ele alınmaktadır. Bunun sebebi, oyunun teatral gösterge dizgeleri arasında geçen bir dönüştürme [transmutation] işlemi sonucunda inşa edilmiş olmasıdır. Çalışmanın bir sonraki aşamasında, eserin farklı dillere çeviri macerası ve Nüvit Özdoğru tarafından yapılmış olan İngilizce çevirisi, erek metne eklenmiş olan Çevirmenin Notu kapsamında irdelenmektedir. Theo Hermans’ın çeviri anlatıda Çevirmen’in Sesi kavramının bir temsili olarak ele alınan bu yan metin kapsamında yapılan betimleyici çalışma, epik tiyatronun unsurlarını Türk kültür dizgesinin imkânlarıyla yorumlayarak bünyesine katan oyunun, ardından dillerarası çeviri yoluyla bu kez farklı bir kültürde konumlanarak geçirdiği dönüşümü Çevirmen’in Sesi’nin sunduğu bildiriler dâhilinde açığa çıkarmaktadır. Bu çok aşamalı inceleme sonucunda, Keşanlı Ali Destanı’nın kültürleraşırı yer değiştirme hareketi ve çok yönlü çeviri macerası gözler önüne serilmektedir.
Keywords : Tiyatro Çevirisi, Çoğuldizge Kuramı, Kültür Repertuarı, Göstergelerarası Çeviri, Çevirmenin Sesi