Çağdaş Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Eş Dizim Sözlüğü’ne doğru: Azerbaycan ve Türkiye Türkçesinin karşılaştırmalı fiil eş dizimleri

Authors : Nuh DOĞAN

Pages : 381-404

Doi:10.29000/rumelide.1192531

View : 9 | Download : 14

Publication Date : 2022-10-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Dillerin söz varlığı farklı ögelerden oluşur. Bir sözcük birleşmesi türü olarak eş dizimler dillerin söz varlığının en önemli ögelerinden biridir. Söz varlığının büyük bir bölümünü eş dizimler teşkil eder. Bununla birlikte eş dizimler gerek lehçeler arası metin aktarımında gerek iki farklı dilden çeviri sırasında çevirmenleri oldukça zora sokan, aynı zamanda sözlükçülerin de baş etmekte güçlük çektiği söz varlığı ögelerindendir. Eş dizimden kaynaklanan zorlukların aşılabilmesi için bir dilin söz varlığı içindeki sözcük birleşmelerinin, özellikle eş dizimlerin belirlenerek diğer sözcük biçimlerinden ayırt edilmesi ve farklı dillerden ve lehçelerden çeviri ve metin aktarımı yapılırken kaynak anlaşma birliğindeki bir sözlüksel yapı ya da eş dizimin hedef anlaşma birliğindeki hangi sözlüksel yapı ya da eş dizimle eşdeğer olduğunun bilinmesi gerekir. Bu çalışmada söz konusu amaçlara yönelik olarak Türkiye ve Azerbaycan Türkçesindeki bir eş dizimin karşılıklı olarak hangi sözlüksel yapıya karşılık geldiği belirlenmiş ve ileriye dönük olarak hazırlanması düşünülen Çağdaş Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Eş Dizim Sözlüğü için küçük bir adım atılmıştır. Fiil unsuru aynı isim unsuru değişken; isim unsuru aynı fiil unsuru değilken olmak üzere iki tipte fiil eş dizimi tespit edilmiş ve ikinci grup fiil eş dizimleri karşılaştırılmıştır. Yalancı eşdeğerlilik olgusuyla eş dizimler arasında da organik bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Özellikle fiil eş dizimleri söz konusu olduğunda yalancı eşdeğerlik olgusunun eş dizimsel yapılarda ortaya çıktığı görülmüştür. Yalancı eş değerlikten kaynaklanan aktarma hatalarının eş dizimlerin farkına varılması ve karşılıklı belirlenmesiyle önemli ölçüde aşılabileceğini görülmektedir.
Keywords : Eş dizimlilik, söz varlığı, eş dizim sözlüğü, Azerbaycan Türkçesi, Türkiye Türkçesi