Bir imla meselesi mi yoksa i > e değişimi mi?: Osmanlı Türkçesi metinlerinde kapalı /ė/ sesi üzerine

Authors : Öznur DURGUN

Pages : 468-483

Doi:10.29000/rumelide.1221885

View : 13 | Download : 5

Publication Date : 2022-12-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkçenin en uzun soluklu dönemlerinden biri olan Osmanlı Türkçesinin hâlâ çözüme kavuşturulamamış bazı problemleri bulunmaktadır. Arap alfabesinin, Türkçenin fonetik hususiyetlerini göstermede yetersiz olması ve imlanın belli ses özelliklerini örtmesi, sesbilim çalışmaları için büyük bir problem teşkil etmektedir. Yazının her zaman daha önceki bir dönemi yansıttığı ve imlanın muhafazakarlığı göz önünde bulundurulduğunda, Osmanlı Türkçesindeki bazı ünlülerin niteliğinin belirlenmesi ve ses değişimlerine dair çalışmalar da önem arz etmektedir. Bu ünlülerin içerisinde Türkçenin tarihi devrelerinde bulunup, ölçünlü Türkçede ve İstanbul ağzında her ne kadar bulunmasa da çağdaş Türk dillerinin bazıları ile Anadolu ağızlarında anlam ayırt edici özelliğiyle görülmeye devam eden kapalı /ė/’yi özellikle zikretmek gerekir. Arap alfabesinde bu sese mahsus bir işaretin olmaması, Eski Türkçede hem açık /e/ hem de kapalı /ė/ ilk hecede görülebilirken Türkiye Türkçesinde bu karşıtlığın kaybolması ve kapalı /ė/’li çoğu sözcüğün ölçünlü Türkçede /e/’li olması, bazı araştırmacıların günümüzdeki söyleyişi esas alarak bu sözcükleri anakronik bir tutumla /e/ ile okumalarını beraberinde getirmiştir. Bazı araştırmacılar ise Arap alfabesinde çoğu kez ye insert ignore into journalissuearticles values(ی = /i/); ile yazılan bu sözcükleri, geleneksel Osmanlı imlasının etkisinde kalıp, imlanın o dönemin telaffuzunu yansıttığı düşüncesiyle çok büyük oranda /i/ ile okumaktadırlar. Bundan hareketle bu çalışmada, ilk hecesinde asli olarak kapalı /ė/ sesi bulunan Türkçe sözcüklerin, 16-19. yüzyılları içine alan dönemde Batılılar tarafından yazılan lügat ve gramer kitaplarında ne şekilde kaydedildikleri bir listeyle gösterilecektir. Ardından Arap alfabesinde genellikle ye ile yazılan bu sözcüklerdeki sesin Türkiye Türkçesi’nde /e/’ye dönmesi şeklinde tasavvur edilen ve literatürde i > e değişimi olarak genel kabul gören ses olayının kapalı /ė/’li sözcüklerde gerçekleşip gerçekleşmediği, Osmanlı Türkçesinin ünlü dörtgeni üzerinden sesbilimsel prensipler çerçevesinde tartışılacaktır.
Keywords : Kapalı ė, imla telaffuz ilişkisi, Osmanlı Türkçesi, sesbilim, Kapalı ė, imla telaffuz ilişkisi, Osmanlı Türkçesi, sesbilim