Hanîflerden Zeyd b. Amr b. Nüfeyl’in Hayatı ve Şahsiyeti

Authors : Recep ERKOCAASLAN

Pages : 421-451

Doi:10.18498/amailad.787937

View : 18 | Download : 7

Publication Date : 2020-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Hz. Peygamber’in risâlet ile gönderilmesine yakın zamanlarda Mekke’de ve Arabistan’ın çok büyük bir kısmında putperestlik yaygındı. Ancak hâlâ Hz. İbrâhîm’in tevhit inancına bağlı olan küçük bir zümre bulunuyordu. Hanîf ismi verilen bu kişiler Putperestlik, Hristiyanlık ve Yahudilikten uzak durmaya çalışıyor, güçleri yettiğince ve bilgisine ulaşabildikleri ölçüde Hz. İbrâhîm’in dinini devam ettirmeye çalışıyorlardı. Aradan geçen uzun yıllar Hz. İbrâhîm’in şeriatını büyük ölçüde unutturmuş olsa da onlar en azından Câhiliye’nin içki ve zina gibi kötü alışkanlıklarından uzak durmaya çalışıyorlardı. Allah’tan başka bir tanrıyı da kabul etmiyorlardı.  Câhiliye döneminde yaşamış ve vefat etmiş olan Hâniflerden biri de Zeyd b. Amr’dı. O, Mekkelileri inançları dolayısıyla eleştirmesi, putlar adına kesilen hayvanların etlerini yememesi ve aileleri tarafından öldürülmek istenen kız çocuklarını kurtarması gibi özellikleri sebebiyle oldukça dikkat çeken bir şahsiyettir. Ülkemizde Zeyd b. Amr b. Nüfeyl hakkında müstakil bir çalışma yapılmadığı için hem zihniyet hem de davranış açısından çağdaşlarının bir hayli ilerisinde olan bu kıymetli şahsiyeti özel olarak incelemenin uygun olacağı kanaatine vardık. Zeyd b. Amr’ın ne zaman doğduğu ve kaç yaşında vefat ettiği konusunda bilgimiz bulunmamaktadır. Annesi üvey oğlu ile evlenip bu evlilikten Zeyd b. Amr dünyaya geldiği için kendisi maktî bir kişidir. Hem kendi ağzından hem de başka şahısların şahitliği onun yaşadığı dönemde Mekke’de Hanîf olan tek kişi olduğunu göstermektedir. Bazı şiirlerinde de ifade ettiği üzere kendisi bir dönem diğer hemşerileri gibi putlara tazimde bulunmuştur. Onu bu görüşünden vazgeçiren bir olay yaşanmış mıdır, yoksa kendi aklî çıkarımları sayesinde mi Allah’ın birliğine inanmaya başlamıştır, bu konuda kaynaklarımızda herhangi bir malumat bulunmamaktadır. Zeyd b. Amr putlara ibadet etmenin yanlışlığının farkına varınca pek çok beldeyi ziyaret ederek doğru bir din arayışına girmiştir. Rivayetlerden anladığımız kadarıyla doğru bir din bulabilmek için yapılan bu seyahatler birden fazla kez gerçekleşmiştir. Zeyd b. Amr’ın doğru dini bulabilmek için Yesrib, Hayber, Fedek, Eyle, Şam, Musul, Cezîre, Belkâ ve Hîre gibi pek çok bölgeyi ziyaret ettiği anlaşılmaktadır. Yaptığı bu seyahatler esnasında kalbini mutmain eden bir din bulamayan Zeyd b. Amr bilgisine ulaşabildiği ölçüde ataları Hz. İbrâhîm ve Hz. İsmâîl’in dini üzere kalmaya karar vermiştir. Tabi aradan geçen uzun yıllar bu dinin gerekliliklerini unutturduğu için o, sahip olduğu oldukça sınırlı bilgi üzerinden Allah’a ibadet etmeye çalışmıştır. Kaynaklarımızda onun namaz ve hac ibadeti konusunda yaptığı bazı uygulamalardan bahsedilmektedir. Ayrıca o salim bir aklın da bulabileceği içki, zina ve ribâ gibi kötü adet ve alışkanlıklardan da uzak kalmaya çalışmıştır. Zeyd b. Amr belli bir noktadan sonra hemşerilerini de yanlış uygulama ve inançları yüzünden eleştirmeye başlayınca Mekkelilerin, özellikle de amcası ve anne bir kardeşi olan Hattâb b. Nüfeyl’in düşmanlığına maruz kalmıştır. Hatta kendisi Mekke’ye sokulmadığı için Hira Dağı’nda bir mağarada veya bu bölgede kurduğu bir çadırda yaşamaya mecbur kalmıştır. Zeyd b. Amr’ın yaptığı en güzel davranışlardan birisi de aileleri tarafından gömülmek istenen kız çocuklarını kurtarması hatta bu uğurda bazen bu kız çocuklarının ailelerine para vermesidir. Bu davranışı da zihniyet ve davranış olarak çağının oldukça ilerisinde bir insan olduğunu göstermesi açısından yeterlidir. Zeyd b. Amr’ın vefatının ardından eşi Fâtıma bint Ba‘ce’nin ve çocukları Saîd b. Zeyd ve Âtike bint Zeyd’in ilk dönemde İslâm’a girmiş olmaları onun aile üyelerini de olumlu yönde etkilediğini göstermektedir. Zeyd b. Amr nübüvvetten evvel Hz. Peygamber ile görüşerek onun da Câhiliye adetlerini sorgulamaya başlamasına vesile olmuştur. Yine konu ile ilgili farklı rivayetler bulunmakla birlikte Zeyd b. Amr muhtemelen Hz. Peygamber otuz beş yaş civarındayken Mekke’de vefat etmiş ve Hira Dağı’nın eteğine defnedilmiştir. Hz. Peygamber’den gelen pek çok rivayette onun tek başına bir ümmet olarak haşredileceği ifade edilmektedir. Yine onun Cennetlik olduğuna dair rivayetler de bulunmaktadır.
Keywords : İslâm Tarihi, Zeyd b Amr b Nüfeyl, Hz Peygamber, Hanîf, Câhiliye