Gönülle Bağlantılı Olarak Klasik Türk Şiirinde Monolog ve Diyalog: Şeref Hanım Örneği

Authors : Fırat SEVİNÇ

Pages : 337-364

Doi:10.18498/amailad.876583

View : 14 | Download : 8

Publication Date : 2021-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Günümüz modern edebiyatında birçok anlatım tekniği kullanılmaktadır. Monolog ve diyalog bu anlatım tekniklerinden ikisidir. Özellikle roman ve hikâye gibi edebî türlerde bu tekniklerden daha çok yararlanılmaktadır. Günümüzde bu tekniklerle ilgili yazılan bilgi verici mahiyetteki eserler sayesinde monolog ve diyalogla ilgili bilgi edinilebilmektedir. Ancak geçmişte bu tekniklerden bahsedilmemesi, monolog ve diyaloğun o zaman yazılan eserlerde kullanılmadığı anlamına gelmemektedir. Çok uzun bir geçmişe sahip olan klasik Türk şiirinde monolog ve diyalog tekniklerinin kullanıldığı görülmektedir. Bu teknikler uzun hikâyelerin anlatıldığı mesnevilerde ve âşığın ruh hâlinin ön plana çıktığı gazellerde kendini daha çok göstermektedir. Gönül kavramının daha çok kullanıldığı gazellerde iç monolog, dış monolog, iç diyalog ve dış diyalog tekniklerinin tamamı mevcuttur. Ancak bu teknikler roman ve hikâyede olduğu gibi her zaman net değildir. Belli bir düşünsel süreçten sonra bu tekniklerin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Şiirde kelime sayısının az olması, az kelimeyle çok şey ifade edilmesi gerekliliği ve şiirin kendine has kurallarının olması bu durumun oluşmasına yol açmaktadır. Şiiri müelliften, müellifi de içinde yaşadığı toplumdan soyutlayarak yapılan bir tahlil, şiirin anlam dünyasının tam olarak anlaşılmamasına neden olmaktadır. Şiir, bu durum göz önünde bulundurularak psikoloji, sosyoloji ve felsefe gibi bilim dallarından faydalanılarak tahlil edilmelidir. Bu çalışmada, özellikle psikoloji biliminin verilerinden yararlanılarak oluşturulan monolog ve diyalog teknikleriyle yapılacak bir tahlilin, klasik Türk şiirinin anlam dünyasının daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacağının gösterilmesi amaçlanmaktadır. Örnekleme anlamında klasik Türk şiirinin tamamını gösterme durumu mümkün olmadığından dolayı çalışmada 19. yüzyılın kadın şairlerinden Şeref Hanım’ın divanı ele alınmaktadır. Şeref Hanım yaşadığı dönem içerisinde maddi sıkıntılara maruz kalmış, eldeki bilgilerden evli ve çocuk sahibi olmadığı anlaşılan önemli bir kadın şairdir. Onun divanının seçilmesinde, monolog ve diyalog tekniklerinin kullanılarak şiirin daha iyi tahlil edilebileceğini göstermenin yanında farklı sorulara da cevap aranmaktadır. Birincisi Şeref Hanım’ın kadın bir şair olarak monolog ve diyaloğu diğer şairlere göre nasıl kullandığıdır. İkincisi ise onun gerçek hayatta yaşamış olduğu sıkıntıların, monolog ve diyaloglarına nasıl yansıdığıdır. Çalışmanın tahlil kısmında dört ana başlık bulunmaktadır. Bunlar iç monolog, dış monolog, iç diyalog ve dış diyalog örnekleri şeklindedir. Şeref Hanım Divanı tarandıktan sonra tespit edilen örnekler, ilgili olduğu başlığın altında tahlil edilmektedir. Gönül kelimesinin ya da bu kelimeyi karşılayan Arapça ve Farsça kelimelerin içinde bulunduğu örnekler, monolog ve diyalog tekniklerinin özellikleri kullanılarak tahlil edilmekte, bu tekniklerin kullanımını belirgin kılan kelime ve kelime grupları gösterilmektedir. Monolog ve diyalog tekniğinden hareketle beytin anlamsal boyutu irdelenmekte ve şairin ruh hâliyle ilgili bazı çıkarımlar yapılmaktadır. Çalışmada ele alınan beyitlerde gönlün, monolog ve diyalog tekniklerinin kullanımını zorunlu kıldığı, bu tekniklerin sürdürülebilir bir hüviyet kazanmasında etkili olduğu görülmektedir. Gönlün sevgiliye, kimliği belirsiz olana (dinleyici-okuyucu) ve kendisine seslenişleri bu tekniklerin kullanımını sağlayan etkenlerdir. Beyitlerde şairin kendisiyle baş başa kaldığı, söylemek istediklerini dışarıya yansıtamadığı, tereddütlü ve endişeli bir ruh hâline sahip olduğu anlaşılmaktadır. Şeref Hanım gönülle bağlantılı beyitlerde, gönül kavramının klasik Türk şiirindeki norm ve kalıplarına bağlı kalmıştır. Ancak gönül kavramını kullanarak gerçek şahsiyetini geri çekmiş, gönül yoluyla konuşmuştur. Böylece gerçek hayattaki sıkıntılarını gizlemeye çalışmıştır. Ayrıca yaşadığı dönemin şartları, sıkıntılı hayatı ve bir kadın olarak toplum içerisinde erkekler gibi rahat hareket edemeyişi beyitlerde çatışmalı bir ruh hâlinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Örneklerde talihinden dolayı hem şikâyet etmiş hem de bu durumuna tevekkül etmiştir. Hâsılı bu çalışma ile klasik Türk şiirinin izahında monolog ve diyalog tekniklerinden yararlanılabileceği, genel anlamda bu teknikler kullanılarak şairlerin ruh hâliyle ilgili çıkarımlar yapılabileceği ve özelde ise Şeref Hanım’ın sıkıntılı hayatının bazı beyitlere yansımış olduğu sonucuna varılmıştır.   
Keywords : Türk İslam Edebiyatı, Şiir, Gönül, Monolog, Diyalog