el-Bahru’l-Muhît Tefsiri Hakkında Yapılmış Akademik Araştırmalar: Bir Literatür İncelemesi -Türkiye, Arap Dünyası ve Batı Ölçeğinde-

Authors : Mehmet KAYA

Pages : 331-374

Doi:10.18498/amailad.986045

View : 14 | Download : 6

Publication Date : 2021-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Tefsir geleneğinde önemli bir konuma sahip eserlerden biri de Ebû Hayyân el-Endelûsî (ö. 745/1344)’nin el-Bahru’l-muhît adlı tefsiridir. Yazıldığı dönem için benzeri görülmemiş bir eser olarak nitelenen el-Bahru’l-muhît tefsiri Endülüs ve Sünnî tefsir geleneğini yansıtması bakımından önemli olduğu gibi Arap dili, kıraat ve tefsirde eleştiri geleneği açısından da önemlidir. Semîn el-Halebî (ö. 756/1355)’nin ed-Dürru’l-masûn adlı tefsiri başta olmak üzere kendisinden sonraki birçok tefsire kaynaklık eden bu eser hakkında aralarında Ebû Hayyân’ın öğrencilerinin de bulunduğu çeşitli müellifler tarafından kaleme alınan bir literatür de oluşmuştur. Son dönemde dünyanın çeşitli ülkelerinde akademik araştırmalara da konu olan el-Bahru’l-muhît tefsirine ilişkin bu çalışmaların Arap dünyasında yoğunlaştığı; ülkemizde ve Batı’da ise istenilen seviyede olmadığı görülmektedir. Bununla birlikte ülkemizde eser hakkındaki akademik çalışmaların sayısının her geçen gün artmasını olumlu bir gelişme olarak değerlendirmek gerekir. Bu makalede Türkiye, Batı, Arap dünyası ile Ebû Hayyân’ın Mısır’a yolculuğunda uğradığı duraklar olması sebebiyle Kuzey Afrika’daki bazı ülkelerde el-Bahru’l-muhît tefsiri hakkında yapılmış akademik çalışmalar incelenmiştir. Bu çalışmada sadece el-Bahru’l-muhît tefsiri hakkında doğrudan yapılmış kitap, makale, tez ve bildirilerden oluşan akademik araştırmalara yer verilmiştir. Nitel araştırma yöntemiyle hazırlanan bu çalışma, basılı kaynakların yanı sıra çeşitli veri tabanları ve kataloglar taranarak oluşturulmuştur. Çalışmanın sonunda el-Bahru’l-muhît tefsirine ilişkin istatistiki bilgilere yer verilmesi yönüyle de nicel araştırma yönteminden de yararlanılmıştır. Çalışma sonunda el-Bahru’l-muhît tefsirine ilişkin akademik çalışmaların kahir ekseriyetinin Arap dünyasında yapılanların oluşturduğu; Türkiye ve Batı dünyasındaki akademik çalışmaların sayı ve konu çeşitliliği açısından Arap dünyasının oldukça gerisinde kaldığı görülmüştür. Ayrıca bu çalışmaların çoğunluğunu tez ve makalelerin oluşturduğu ve el-Bahru’l-muhît tefsirine ilişkin kitapların sayısının tahmin edilenin çok altında olduğu görülmüştür. Bu durum esere ilişkin akademik çalışmaların geniş kitlelere ulaşmasının önündeki en önemli engellerden biridir. Bu çalışma sonunda, el-Bahru’l-muhît tefsiri hakkında yapılmış 36 kitap, 1 kitap bölümü, 76 yüksek lisans, 88 doktora tezi, 91 makale ve 3 bildiri olmak üzere toplamda 295 adet akademik çalışma tespit edilmiştir. Çalışmalar bölgesel bazda incelendiğinde el-Bahru’l-muhît tefsiri hakkında ülkemizde 2 kitap, 3 yüksek lisans, 5 doktora tezi, 14 makale ve 1 bildiri olmak üzere 25; Arap dünyasında 33 kitap, 73 yüksek lisans, 82 doktora tezi, 76 makale ve 2 bildiri olmak üzere 266; Batı’da ise 1 kitap, 1 kitap bölümü, 1 doktora tezi ve 1 makale olmak üzere toplam 4 çalışma yapıldığı görülmektedir. Arap dünyası ve Batı’da el-Bahru’l-muhît tefsirine ilişkin ansiklopedi maddesi yazılmadığı, ülkemizde yazılan maddenin ise revizyon aşamasında olduğu görülmüştür. Ülkemizde mükerrer ve birbirinin devamı niteliğindeki makaleler dikkat çekmektedir. el-Bahru’l-muhît tefsirinin ağırlıklı olarak dilbilim ve kıraat açısından incelendiği bu üç coğrafyada eser hakkındaki akademik çalışmaların ülkemizde dilbilim, tefsir metodolojisi ve kıraat; Arap dünyasında dilbilim, tercih olgusu, kıraat ve mukayese; Batı’da ise dilbilim araştırmalarına yoğunlaştığını ifade etmek mümkündür. Ebû Hayyân ve tefsirinin tanıtılmasının yanı sıra el-Bahru’l-muhît tefsiri hakkında yapılmış akademik çalışmalara ilişkin veri sunularak ülkemizde esere ilişkin yapılacak sonraki çalışmalara ışık tutulmasının ve bu çalışmalarda tekrara düşülmesinin önüne geçilmesinin hedeflendiği bu araştırmanın sonucunda esere ilişkin az sayıda çalışmanın yapıldığı görülen ülkemizdeki araştırmacılara el-Bahru’l-muhît tefsirine ilişkin akademik araştırmalara hız verilmesi; eserin öncelikli olarak Sünnî tefsir metodolojisi, münâsebâtü’l-Kur’an başta olmak üzere Kur’an ilimleri ve kendinden sonraki eserlere etkisi yönünden incelenmesi gerektiği yönünde öneride bulunmak yerinde olacaktır.
Keywords : Tefsir, Literatür, Akademik Araştırma, Ebû Hayyân, el Bahru'l Muhît