Klasik Arap Edebiyatında Ecvibe-i Müskite ve Kavramsal Analizi

Authors : Muhammed Emin GÖRGÜN

Pages : 307-345

Doi:10.18498/amailad.1259382

View : 50 | Download : 26

Publication Date : 2023-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Edebî meziyetleriyle öne çıkan Câhiliye dönemi Arap toplumuna en büyük meydan okumayı Kur’ân-ı Kerîm yapmıştır. Bu meydan okuma bir taraftan Arap toplumunun kendisini sorgulamasına zemin hazırlamış diğer taraftan Kur’ân-ı Kerîm’in ortaya koyduğu eşsiz edebî hususiyetlerle de Arap toplumu-nun mevcut dil yapısının gelişmesini sağlamıştır. Bu anlamda Sadru’l-İslâm döneminde klasik Arap edebiyatı alanında geliştirilen ifade biçimlerinden bir tanesi ecvibe-i müskite insert ignore into journalissuearticles values(susturucu cevaplar); üslubu olmuştur. Aslında söz konusu bu üslup, Câhiliye döneminden itibaren kullanılmakla birlikte temel itibarıyla Kur’ân-ı Kerîm’den ilhamını alan edebî bir tarz olarak hicrî III. asırda literatü-re girmiş ve yerleşmiştir. Bu konuda öncü rolü üstlenen kişi ise Abbâsî dönemi edip ve kâtiplerinden Bağdatlı İbn Ebî ‘Avn’dır. İbn Ebî ‘Avn, kaleme aldığı el-Ecvibetu’l-muskite adlı eseriyle bu üsluba ait anekdotları karakter ve muhteva olarak bir araya getiren ilk kişidir. İbn Ebî ‘Avn’a ait bu eser, mezkûr üslupla ilgili anekdotların bir araya getirildiği günümüze ulaşan en eski eser olma özelliğine sahip olup İbn Ebî ‘Avn’dan sonra gelen edebiyatçılara bu alanda kaynaklık etmiştir. Veciz sözün, kıvrak zekânın ve sağlam hüccetin öne çıktığı ecvibe-i müskite üslubuna muhatap olan kimse, kendisine söylenen sözle bir nevi afallamakta ve bu söze karşılık verme noktasında aciz kalmaktadır. Ken-disinde daha çok îcâz ve i‘câz insert ignore into journalissuearticles values(vecizlik ve aciz bırakma); özelliklerinin öne çıktığı bu ifade tarzı, sözün susturucu olması adına pek çok belâgat sanatını kendisine araç edinmektedir. Buna binaen denilebilir ki ecvibe-i müskite kulla-nımı, muhatap üzerinde bıraktığı etki vesilesiyle kişiye maddi ve manevi de-ğerler kazandırmakta ve böylece etkili sözün kıymetini net bir şekilde ortaya koymaktadır. Kimi zaman dinî bir konuda muhatabını ikna ve irşat etmeyi hedefleyen bu susturucu cevaplar bazen de bir kimsenin kendisine yöneltilen aşağılama ve alaya karşı kendisini savunmasına yardım etmektedir. Diğer taraftan sıkıcı ortamları neşelendiren mizahî bir anlatıma sahip olan bu üslup, doğruyu nükteli ve zarif bir şekilde ifade etmeye imkân tanımaktadır. Geniş bir kullanım alanına ve zengin karakter çeşitliliğine sahip bu üslupta mütekel-lim, kimi örnekte vali, komutan, halife gibi siyasi bir figür olarak karşımıza çıkarken kimi örnekte ise bir meczup veya geçim derdine düşmüş sade bir va-tandaş olarak boy göstermektedir. Ayrıca bu üsluba ait örnekler, başta Câhiliye dönemi olmak üzere Emevî ve Abbâsî dönemi siyasi ve içtimai hayata dair çok önemli bilgiler ihtiva etmekte ve dinî ve ahlaki pek çok ilkeye temas etmekte-dir. Klasik dönem eserlerde susturucu cevaplara dair anekdotları bir araya getiren eser isimleri dışında “ecvibe-i müskite” üslubuna dair edebî açıdan tam bir tanım ve tasnifin bulunmaması ve modern dönemde de bu üslubu bütün yönleriyle ele alan bir çalışmanın yapılmamış olması bizi bu araştırmayı yap-maya sevketmiştir. Kimi müellif bu üslubu sadece şifahi söyleme dayalı bir ifade aracı olarak değerlendirirken kimi ise cevabın susturuculuk vasfına sahip olmasını bir husumet ve çekişme üzerine söylenmesi ön koşuluna bağlamakta-dır. Hâlbuki ecvibe-i müskite yapılan bu tanım ve tasniflerde belirtilen özellik ve kullanım alanlarıyla sınırlı olmayıp daha kapsamlı bir ifade tarzıdır. Ecvi-be-i müskite üslubuna dair Türkiye’de de yapılmış kapsamlı bir akademik ça-lışma bulunmamaktadır. Yukarıda bahsedilen sebeplere binaen bu çalışma ile Arap dili ve edebiyatında çoğu zaman ihmal edilmiş bir ifade aracı olan ecvi-be-i müskite üslubu tanıtılmaya çalışılacaktır. Daha sonra söz konusu üslubun barındırdığı özelliklerine ve bu kullanımın Arap edebiyatındaki seyrine yer verilecektir.
Keywords : Arap Dili ve Belagati, Edebî Üslup, Ecvibe i müskite, İrtical, İkna