Toprağın Cesedini Kabul Etmediği Vahiy Kâtibi Rivâyetlerinin Tespiti

Authors : Mehmet Apaydın

Pages : 520-564

Doi:10.18498/amailad.1545624

View : 601 | Download : 262

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Temel hadis kaynaklarının ilk iki eseri kabul edilen el-Buḫârî ve Müslim’e ait Sahîhayn’da Enes b. Mâlik’ten nakledilen iki rivâyete göre bir adam Müslüman olup bir süre Hz. Peygamber’in katipliğini yapmış ancak daha sonra irtidat edip eski dindaşlarının arasına katılmıştır. Onlara “Muhammed ne dediğini bilmiyor. Ben Kur’an’ı dilediğim gibi yazıyordum” demiştir. Aradan belli bir zaman geçtikten sonra sonra vefat eden adam defnedilmiş, ancak cesedi toprak tarafından dışarı atılmıştır. Sahîhayn’da yer alan bu rivâyetler klasik hadis usûlü kriterlerine göre isnad bakımından sahih kabul edilmiştir. Bununla birlikte erken dönemlerden itibaren vahiy kâtibi olduğu bildirilen adamın sözleri Kur’an’ın korunmuşluğuna dair tereddütler oluşturduğu gerekçesiyle tenkid edilmiştir. Cesedin toprak tarafından dışarı atıldığına dair ifadeler de hem sünnetullâha hem de akla aykırı görülmüştür. Konu üzerinde yapılan doğrudan ve dolaylı çalışmalarda genel itibariyle bu rivâyetlerin uydurulduğu neticesine ulaşılmış ancak ilgili rivâyetler bir bütün halinde ele alınmadıkları için mesele tam olarak aydınlatılamamıştır. Bu meselenin açıklığa kavuşturulması Hadis ilminin metin tenkidi ve Kur’an tarihi açısından büyük önemi haizdir. Bu çalışmada bahsi geçen rivâyetler yeni bir hadis usûlü önerisi şeklinde daha önce doktora tezi olarak sunduğumuz Bütünsel Yaklaşım yöntemiyle tetkik ve tespit edilmeye çalışmıştır. Yaptığımız tetkikler neticesinde rivâyetlerde bahsedilen vahiy kâtibinin ʿAbdullâh b. Saʿd b. Ebî Serḥ olduğunun Enes’ten rivâyet eden Ḳatâde tarikinde açıkça zikredildiği görülmüştür. Bunun üzerine İbn Ebî Serḥ’e dair Haberler incelemeye alınmış ve olayın Kurgu’su ortaya çıkarılmıştır. Bu Kurgu’ya göre İbn Ebî Serḥ Hz. Peygamber’in Medine’ye hicretinden sonra Müslüman olmuş ve Medine’ye hicret etmiştir. Okuma yazma bildiği ve yazısı güzel olduğu için Hz. Peygamber’e kâtiplik yapmıştır. Bir süre sonra irtidat etmiş ve Mekke’ye kaçmıştır. Burada Kureyşlilere “Muhammed ne dediğini bilmiyor. Ben Kur’an’ı dilediğim gibi yazıyordum” şeklinde sözler sarfetmiştir. Bunun üzerine kendisi hakkında Enʿam Sûresi’nin 93. âyeti nâzil olmuştur. Hz. Peygamber Mekke’nin fethi sırasında İbn Ebî Serḥ’in görüldüğü yerde öldürülmesini emretmiştir. Ancak sütkardeşi Hz. Osman onu Hz. Peygamber’in huzuruna çıkarmış ve affedilmesini sağlamıştır. Hz. Osman’ın hilafeti sırasında Mısır valiliğine getirilen İbn Ebî Serḥ bu görevi sırasında memnuniyetsizliklere sebep olmuş ve görevden alması isteğiyle Mısır halkı tarafından Hz. Osman’a şikâyet edilmiştir. Daha sonra Hz. Osman’ın şehid edildiği haberini alan İbn Ebî Serḥ, Filistin toprağı olan ʿAsḳalân’a yerleşmiş ve orada muhtemelen Müslüman olmayan bir topluluk içerisinde vefat etmiştir. Etrafındakiler onun cenâzesini defnetmişler, fakat ertesi günü sabahleyin cesedini mezarın dışında bulmuşlardır. Bunun üzerine “Bu Muhammed’in ashâbının işi!” diyerek onu tekrar defnetmişlerse de yine aynı şey vuku bulmuş, sonunda cesedi defnetmeden öylece bırakmışlardır. Bu olayı Enes b. Mâlik’e anlatan Ebû Ṭalḥa onun cesedinin mezarın dışında köpekler tarafından parçalandığını gördüğünü ifade etmiştir. Bu Kurgu sonucunda ortaya çıkan yeni bilgilerden hareketle İbn Ebî Serḥ’in mezarının düşmanları tarafından kazıldığı ve cesedinin dışarı atıldığı anlaşılmaktadır. Nitekim onu defnedenlerin sözleri de bu yöndedir. Ancak Sahihayn’daki rivâyetleri nakleden râvîler cesedin toprak tarafından dışarı atıldığı bilgisini mucizevî bir olay zannederek metinleri bu yönde revize etmişlerdir. Dolayısıyla bahsi geçen rivâyetlerin gerçek bir olayı aktardığı, fakat râvî tasarruflarıyla mucizevî bir karaktere büründürüldüğü ve yanlış anlaşılmaya müsait hale getirildiği sonucuna varılmıştır.
Keywords : Hadis, Vahiy Kâtibi, İbn Ebî Serḥ, Sahîhayn, Kurgu, Bütünsel Yaklaşım