Arap Şiirinde Tasvir (Halil Merdem Bek Örneği)

Authors : Süleyman CAN, Recep KIRCI

Pages : 49-77

Doi:10.18498/amailad.1096885

View : 14 | Download : 14

Publication Date : 2022-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Dili, dini, ırkı, kültür ve yaşam tarzı ne kadar farklı olursa olsun insanoğlunun bilinen ilk tarihten itibaren sevinç ve üzüntü gibi duygularını ifade etmek için bilerek ya da bilmeyerek tasvir üslubunu kullandığı düşünülmektedir. Yazının kullanılmadığı ya da yaygın olmadığı dönemlerden günümüze kadar geçen zaman diliminde birçok şairin çevrelerinde gördükleri, duydukları, işittikleri ve yaşadıkları şeyleri içinde bulundukları ortamdan esinlenerek tasvir ettikleri bilinmektedir. Arap şairleri de bulundukları ortam ve yaşadıkları şartlara uygun olarak çöller, vadiler, terk edilmiş harabe yerler, parlayan yıldızlar, yağmurlar, bulutlar, bindikleri atlar, develer ve bitkiler hakkında şiirler yazmış, bu şiirlerinde tasvir üslubunu kullanmışlardır. Klasik dönemden itibaren Arap şiir türlerinin temel konusunu genellikle; fahr, medih, gazel, hiciv, mersiye ve tasvir gibi anlatım türleri oluşturmaktadır. Sonraki dönemlerde ise bu konulara ihvâniyyât, hamriyyât, tabiat, hikmet, zühd ve Peygamber methiyesi gibi pek çok konu eklenmiştir. Şair Merdem Bek’in de şiirlerinde bu ana konulara yer verdiği bununla beraber diğer konulara göre tasvir konusuna daha fazla yöneldiği görülmektedir. Ülkemizde Halil Merdem Bek ile ilgili Mehmet Köklüdağ tarafından hazırlanan Halil Merdem Bek ve XX. Yüzyıl Arap Edebiyatındaki Yeri adlı yüksek lisans tezi ve Muhammed Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr’un Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’nde “Halil Merdem Bek” maddesi dışında kayda değer bir çalışma yapılmaması çalışmayı önemli hale getirmektedir. Halil Merdem Bek, Osmanlı Devleti’nin son dönemleri, Fransız işgali ve Suriye Devleti’nin kuruluş dönemini yaşamış Suriyeli bir devlet adamı olup modern Arap edebiyatının öncülerindendir. Birçok kitap, edebi çalışma ve tahkiklerinin yanında büyük bir şiir divanını da kaleme almıştır. O, şiirin ana konusunu oluşturan temaları aktarırken okuyucu ve dinleyiciye duygu, düşünce ve fikirlerini en iyi şekilde ulaştırabilmek için tasvirin de içerisinde yer aldığı edebi üslupları kullanmıştır. Biyografisinden anlaşıldığı üzere Halil Merdem Bek, daha çocukluğundan itibaren Arap dili üzerinde çalışmalar yapmış ve ilk şiirlerini küçük yaşlarda yazmaya başlamıştır. On yaşında iken babasını, on dört yaşında iken de annesini kaybetmesi, şiire yönelmesi konusunda Merdem Bek’i etkileyen belki de en önemli faktör olmuştur. Devrin önemli alimlerinden aldığı sarf, nahiv, şiir ve Arap edebiyatı dersleri onun edebî sanatları ustaca kullanmasında etkili olmuştur. Merdem Bek, divanındaki şiirlerinde tasvir üslubunu çokça kullanmıştır. Şair, bu şiirlerinde duyusal tasvire, özellikle de görme ve işitme duyusuna yönelik tasvire öncelik vermiştir. O, şiirlerinde genellikle tabiatta gördüğü, duyduğu ve kokladığı her nesneyi hayalinde canlandırarak hissetmek istediği şekilde tasvir etmiştir. Kimi zaman da tabiatın dışına çıkarak soyut kavramlar olan Allah, güzellik ve pişmanlıklar gibi ifadeleri tasvir etmiş, bu tasvirlerinde hayalinde canlandırdığı şeyleri tasvir etmek için duyusal şekilleri sembolik bir araç olarak kullanmıştır. Merdem Bek, tasvirle ilgili şiirlerinde teşbih, istiâre ve teşhîs gibi sanatları sıklıkla kullanmış ve yazdığı tasvir şiirlerinde farklı temaları işlemiştir. Dimaşk, Gûta, güneş, deniz, nehir gibi tabiat temaları işlemesinin yanında kelebek, zambak, sevgili, pişmanlıklar ve Allah’ın güzelliğini anlatan farklı temalarda da tasvir şiirleri yazmıştır. Merdem Bek’in divanında tasvir, fahr, medih, gazel, mersiye ve ihvâniyyât gibi birçok ana konu bulunmaktadır. Şairin diğer konulara göre tasvir konusuna daha fazla ağırlık verdiği hatta diğer konular hakkında yazdığı şiirlerin içinde de sık sık tasvire yer verdiği görülmektedir. Kanaatimizce şairin tüm şiirlerinin içerik ve yapı bakımından ciddi bir şekilde incelemeye tabi tutularak akademik bir çalışma yapılması, Arap Dili ve Belagatı alanına katkı sağlayacaktır.
Keywords : Arap Dili, Şiir, Tasvir, Halil Merdem Bek