HALİDE EDİB ADIVAR’IN YENİ TURAN ROMANINDA TURANCILIĞA YENİ BİR YAKLAŞIM

Authors : Hiranur Baylan Aslan

Pages : 461-485

Doi:10.58375/sde.1547108

View : 71 | Download : 144

Publication Date : 2024-09-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Halide Edib’in 1911’de tefrika ettiği ve 1912’de kitap olarak yayımladığı Yeni Turan romanı, Turan fikrinin işlendiği Türk edebiyatındaki ilk romandır. Adından da anlaşılacağı üzere romanda Turan fikrine yeni bir yaklaşım getirilir. Roman 1912’de yayımlanmasına rağmen 1930’ların Osmanlısını tasavvur eder. Siyaset sahnesinde Osmanlı’nın ayakta kalması için çaba gösteren Türk milliyetçisi fakat adem-i merkeziyeti savunan Yeni Turan Partisiyle, milliyetçiliği Osmanlı’nın yıkılma sebebi gören ve merkeziyetçiliği savunan Yeni Osmanlı Partisinin çekişmesini anlatan romanda Turancılık ve milliyetçilik düşüncesi tartışılır. Turancılık mefkûresinin önemli ismi Gökalp’e göre Turancılık, Türk kavimlerinin sınır gözetmeksizin bir araya gelip Turan adı altında birleşmesi anlamına gelirken, romanda Halide Edib kendi Turan fikrini sadece Türklerle değil, Osmanlı sınırları içerisindeki tüm etnik unsurları bir araya getirip federasyon şeklinde fakat yine Türklerin yönettiği bir yapı olarak ifade eder. Yaygın Turan ülküsüne göre merkezi, güçlü bir yönetim gerekirken Yeni Turan’da adem-i merkeziyet önerilir. Rejim olarak farklı yaklaşımları olmakla birlikte romandaki milliyetçilik düşüncesi Gökalp’in milliyetçiliğiyle benzer şekildedir. İslamlığı ve Türklüğü bozmadan, eğitim ve kültürü arttırma yoluyla medenileşmek ortak gayedir. Gökalp milliyetçiliğinde birleştirici unsur “hars” iken Halide Edib bunu “zihni seviye” olarak ifade eder. Bu çalışmada Turancılık/Türkçülük düşüncesine dair yazılmış ilk roman Yeni Turan’daki “yeni teklifler” Gökalp mefkûresiyle karşılaştırmalı olarak incelenecektir. Halide Edib’in liberal fikirlerinin Türk milliyetçiliğiyle kaynaştırılmaya çalışılması ve bunun birleştirici bir unsur olarak tasarlanması ayrıca tüm bunların bir edebi eser üzerinden sunulması, çalışmayı ilgi çekici hale getirmektedir.
Keywords : Turancılık, Türkçülük, Halide Edib Adıvar, Ziya Gökalp, Adem i Merkeziyet