Uluslararası İlişkilerde Yapı-Yapan Tartışması ve Eleştirel Gerçekçilik

Authors : Yasin Avcı, Hakan Morçiçek

Pages : 102-122

Doi:10.52642/susbed.1468327

View : 88 | Download : 73

Publication Date : 2024-08-30

Article Type : Review Paper

Abstract :Uzun felsefe ve sosyal bilim tarihinde özgürlük-zorunluluk, iradecilik-yapısalcılık, özne-nesne ve soyut-somut gibi farklı isimlerle anılan mesele, Uluslararası İlişkiler (Uİ) disiplininde yapı-yapan tartışması olarak ele alınmaktadır. Tartışmanın özünde sosyal olay ve olguların açıklanmasında/anlaşılmasında yapılara mı yoksa yapanlara mı öncelik verileceği hususu bulunmakla birlikte yapı ile yapan arasındaki ilişkinin mahiyeti tartışmayı daha karmaşık bir hale getirmektedir. Tartışmanın mutlak bir kesinlikte nihayete ermesi felsefe ve sosyal bilimlerin sonu anlamına da geleceğinden yapı-yapan tartışması politik bir imaya da sahiptir. Her ne kadar Uİ’de yapı-yapan tartışması denilince akla ilk olarak Kenneth Waltz ve Neo-realizm gelse de Alexander Wendt’in tartışma kapsamındaki The Agent-Structure Problem in International Relations Theory (1987) başlıklı çalışması Uİ özelinde bir dönüm noktasına karşılık gelmektedir. Bu çalışmasında yapı-yapan tartışmasına dair iradeci ve yapısalcı yaklaşımları ele alan Wendt kendi tutumunu da yapılandırmacı olarak nitelendirmiştir. Günümüzde ise yapı-yapan tartışmasına dair önemli bir konumlanma Eleştirel Gerçekçilik olarak adlandırılan bilim felsefesi ve bu konumlanmanın ortaya koyduğu Dönüşümsel Toplumsal Eylem Modelidir. Tüm bu noktalardan hareketle çalışma iki bölümden oluşmuştur. Çalışmanın ilk bölümünde yapı-yapan tartışmasının Uİ nezdindeki tarihi sırasıyla epistemolojik-metodolojik ve ontolojik çerçeveden ele alınmıştır. İkinci bölümde ise Roy Bhaskar’ın öncüllüğünü yaptığı Eleştirel Gerçekçilik adlı bilim felsefesi üzerinde durulmuştur. Nihayet çalışmanın sonuç bölümünde yapı-yapan tartışmasının güncel önemi ve Eleştirel Gerçekçiliğin bu bakımdan Uİ nezdinde sunduğu meta-teorik açılım irdelenmiştir.
Keywords : Yapı Yapan Tartışması, Alexander Wendt, Roy Bhaskar, Eleştirel Gerçekçilik, Dönüşümsel Toplumsal Eylem Modeli