VII-IX. YÜZYILLARDA, EBEDÎ TAŞLARA KAZILI VERİLER IŞIĞINDA, TANRI-KAĞANLIK-BUDUN MÜNASEBETLERİ

Authors : A Yılmaz SOYYER

Pages : 245-257

View : 8 | Download : 7

Publication Date : 2016-12-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Eski Türk inanç yapısı, Yenisey, Orhun ve Budizm öncesi Uygur kitabelerine dayanılarak ortaya konulmak zorunluluğundadır. Buna belli bir ölçüde Divanu Lügati’t-Türk ve İbn Fazlan’ın Seyahatnâmesi katkı sunabilir. Bir de, çoğunlukla tarafgir ve yabancı bir gözle değerlendirmelerde bulunmasına rağmen Çin Elyazmaları ender yardımcı kaynaklardan biri olarak karşımızda durmaktadır. Bütün bu kısıtlı kaynaklara titiz bir bakış açısıyla baktığımızda Eski Türk dininin, Türk hânedânı ve Türk karabudunu/ sıradan halkı meyânında farklı biçim ve derinlikte anlaşıldığı görülmektedir. Bu çerçevede, yüksek hânedân mensuplarının Tengricilik nitelemelerine uygun bir anlayışla inancı kabullendikleri; karabudunun yâni sıradan insanların ise, bir halk dîni biçiminde yaşadığı anlaşılmaktadırOrhun kitabelerinde karşılaşılacak en sık kullanılmış kavramlardan birisi Tanrı’dır. Anıtı diktirip sözlerini ebedi taşlara kazıtan kağan, Tanrı’yı her fırsatta anmakta, böylelikle de Tanrı-kağan ilişkisini ortaya koymaktadır. Orhun ve Yenisey yazıtları da Tanrı-kağanlık ilişkileri konusunda bize birinci elden bilgiler sunmaktadır. Tengri kitabelerin ve Yenisey mezar taşlarının muhtelif yerlerinde Tanrı, gök ve ilâhî-kutsal anlamlara gelecek şekillerde kullanılmıştır. Burada Kağan’ın Tanrı gibi kutsal olduğu, ya da farklı bir söyleyişle ve Tengrici anlayışla Kağanın Tanrı’dan olduğu da rahatlıkla ifade edilebilir.
Keywords : Köktürk, Tengri, Tengricilik