İbn A’sem el- Kûfî’nin Kitâbü’l-Fütûh’unda Sıffîn Savaşı ve Tahkîm Hadisesi

Authors : Fatih Gençdoğan

Pages : 285-311

View : 72 | Download : 71

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Hz. Osman’ın Müslümanlar eliyle acı bir şekilde katledilmesinden sonra olağanüstü şartlarda göreve gelen Hz. Ali, isyancılar tarafından deyim yerindeyse apar-topar halife ilan edildiği için ortak bir kabule mazhar olamamış ve ilk günlerinden itibaren ciddi sorunlarla yüzleşmek durumunda kalmıştır. Hz. Ali göreve geldikten sonra karşılaştığı ilk sorun Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılması meselesidir. Fakat bazı sebeplerden dolayı Hz. Ali’nin isyancıları cezalandırması mümkün olmamıştır. İsyancılar karşısında muktedir olamadığı için maktul halifenin katillerini cezalandırma işini bir süreliğine ertelemek zorunda kalan Hz. Ali, Şam’da vali bulunan Muâviye’yi katilleri neden cezalandıramadığı hususunda bir türlü ikna edememiş ve uzun süren mektuplaşmaların ardından savaş kaçınılmaz olmuştur. Ancak taraflar bir noktada sorunu tahkîm yoluyla çözmeye karar vermişler, işte bu tahkîm hadisesi doğurduğu sonuçlar yönünden Müslüman toplum üzerinde oldukça etkili olmuş, siyasî ve mezhebî fırkalar bu olaya yakından ilgi göstermişlerdir. Savaşın son bulması için başvurulan tahkîm özellikle Hz. Ali ordusunda ciddi ihtilaflara neden olmuş ve yaşananlar bir daha birleşmemek üzere İslâm dünyasını bölerek çeşitli gruplara ayrılmasına sebep olmuştur. Meydana gelen söz konusu hadiselerin doğru anlaşılarak değerlendirilebilmesi için olayların aktörleri konumundaki sahâbe ile ilgili haberler büyük önem taşımaktadır. Fakat öyle anlaşılmaktadır ki yaşananları günümüze nakleden bazı tarihçiler eserlerini yazarken siyasi ve dini saiklerin etkisinden kurtulamamışlar, hatta bazen eserlerini sırf bu nedenlerle kaleme almışlardır. Araştırmanın konusunu teşkil eden ve fitne dönemi olarak isimlendirilen bu dönemle ilgili rivayetler oldukça karmaşık ve ihtilaflıdır. Bu karmaşayı ortadan kaldırmak için olayların objektif bir biçimde değerlendirilmesi gerektiği aşikardır. Fakat iki ana yaklaşımı temsil eden Şiî ve Sünnî eğilimden Şîa, açıkça tarihi rivayetleri kendi öğretisi doğrultusunda tahrif ederken, Sünnî yaklaşım ise çoğunlukla olduğu gibi savunma refleksiyle hareket ederek sahâbeye ve olaylara bakışını bunun üzerinden kurgulamaktadır. Dolayısıyla olaylara dair birbirinden farklı iki bakış açısı ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada o dönemde toplumda büyük kırılmalara neden olarak hizipleşmeyi başlatan ve yankıları günümüze kadar ulaşan, çelişkili rivayetler nedeniyle isabetli bir değerlendirme yapmanın neredeyse mümkün olmadığı Sıffîn Savaşı ve Tahkîm süreci, eserinde Şiî eğilimli olduğuna işaret eden pek çok rivayet bulunan ve Şiî olduğu yaygın şekilde kabul edilen İbn A’sem el-Kûfî’nin Kitâbü’l-Fütûh’u merkez alınarak incelenecektir. Eser, Benî Sâide Sakîfesi ile başlayarak önce Hulefâ-yi Râşidîn dönemini, ardından Emevîler ve Abbâsîler devrini anlatmaktadır. Ancak müellifin Şiî olması nedeniyle eserde Sıffîn Savaşı ve tahkîm süreciyle alakalı rivayetlere geniş yer ayrılmış, Hz. Ali dönemi eserin dörtte birini oluşturacak şekilde kaleme alınmıştır. Müellif, Hz. Ali ve taraftarları lehine pek çok haber nakletmiş, yer yer de bunu uydurmalarla desteklemiştir. Dolayısıyla eser hem başka tarih kitaplarında rastlanmayan haberleri ihtiva etmesi hem de mezhebî tutum ve taassubun tarih yazımını nasıl etkilediğini göstermesi bakımından oldukça kıymetlidir.
Keywords : İbn Asem, Kitâbül Fütûh, Sıffîn, Tahkîm, Şîa, Amr b el Âs