Fetva Eksenli Bir Sosyal Tahlil Denemesi: Kıbrıs Fetva Eminliği Örneği (1929-1950?)

Authors : İbrahim Türk

Pages : 61-78

Doi:10.59149/sduifd.1569360

View : 80 | Download : 61

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makale, İngiliz idaresi döneminde Kıbrıs’ta fetva eminliği yapmış Hürremzâde Mehmet Hakkı Efendi’nin (öl. 1955) fetvalarından hareketle dönemin Kıbrıs Türklerinin sosyal şartları noktasında bir okuma yapmayı amaçlamaktadır. İnsan neslinin birlikte adil bir yaşam sürebilmesi adına tesis edilen hukuk sistemleri, çoğu zaman hitap ettikleri toplumların kültürel formlarından beslenmiştir. Bununla birlikte İslam medeniyeti açısından bakılacak olursa normatif hukuk metinleri kadar, yaşanan olayların adli kayıtları mesabesinde olan dava tutanakları ve halkın dini bir mesele hakkında sorduğu sorular ile verilen cevaplardan müteşekkil olan fetva defterleri yalnızca hukuki açıdan değil, tarihsel veriler olmak açısından da önemlidir. Zira zikredilen her üç metin sayesinde ilgili metinlerin oluşturulduğu dönemin sosyal ve tarihi pek çok konusu günümüz açısında bilinmezlikten çıkmaktadır. Kıbrıs’ın İngiliz idaresi tarafından atanan ilk ve tek müftüsü ve adada fetva eminliğini yürüten yegâne kişi olan Hürremzâde Hakkı Efendi’nin gerek hayatı gerek yaşadığı dönem gerekse verdiği fetvalar Kıbrıs’ın yakın geçmişi açısından son derece önem arz eder niteliktedir. Nitekim o, Osmanlı eğitim sistemine göre tahsilini tamamlamış ve ilgili sınavdan (ruus) başarıyla geçerek adadaki görev hayatına başlamıştır. Bununla birlikte Hakkı Efendi’yi önemli kılan bir diğer nokta ise görev yaptığı dönemdir. Zira o, Kıbrıs Türklerinin adada varlık mücadelesi vermeye çalıştığı bir dönemde İngiliz idaresi tarafından fetva eminliği makamına getirilmiş, bu görevlendirme ise Kıbrıs’ta Türk cemaati açısından temsil gücüne sahip görülen ve Rumlara karşı siyasi bir yönü de bulunan müftülük makamının lağv edilmesinden sonra olmuştur. Bu durum ise Kıbrıs Türkleri nezdinde antipatik karşılanmıştır. Bu sebepledir ki Hakkı Efendi’nin fetvaları hem İslam hukuku açısından incelenmeyi hak etmekte, hem de dönemin sosyokültürel verilerini barındırması bağlamında kıymetli veriler barındırmaktadır. İngiliz sömürge yönetimi döneminde idâdîde Arapça ve Farsça hocalığının yanı sıra Lefkoşa Büyük Medrese’de müderrislik yaparak eğitime; Kıbrıs Kadılığı ikinci katipliği ve yine aynı kurumda ser kâtiplikten sonra Tuzla-Mağusa kadılığıne geçerek yargıya; Kıbrıs Müftülüğü ile söz konusu kurumun ilgasından sonra Fetva Eminliğine gelmek suretiyle de din sahalarında Kıbrıs Türklerine hizmet etmiş olan Hürremzâde Hakkı Efendi’nin biyografi ve fetvalarının incelendiği bu çalışmada dönemin sosyokültürel şartları irdelenmiştir. İlgili fetvalar ekseninde yapılan incelemede sosyal tahlil için imkân sunan konular şöyle sıralanabilir: Kadınların Cuma namazı ve vakit namazları için camiye gitme konusunda istiftâsı, hapishanelerde bulunan Müslüman mahkumlar için nâsih bulundurulması, İslam kültüründeki vakıf müessesesinin aktif şekilde yaşatılması, az da olsa Müslümanlar arasında polijininin (çok eşlilik) bulunması, yine az sayıda Müslüman erkeklerin gayri müslim (Rum) kadınlarla evliliğinin gündeme gelmesi, mevle’l-atâka ve Hakkı Efendi’nin İslam miras hukukuna (ferâiz) ilişkin fetvalarının Müslümanlar arasında bağlayıcı bir yöne sahip olma ihtimali.
Keywords : İslam Hukuku, Sosyal Tahlil, İngiliz idaresi, Kıbrıs Fetva Eminliği, Hürremzâde Hakkı Efendi.