OSMANLI ARŞİV KAYNAKLARI İÇERİSİNDE AHKÂM DEFTERLERİ: GELİŞİM SEYRİ, MUHTEVASI VE ÖNEMİ

Authors : Ramazan GÜNAY

Pages : 9-29

View : 13 | Download : 9

Publication Date : 2013-06-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı devlet sisteminde, adli mekanizmanın başı hükümdardı ve bu sorumluluk, adli ve idari görevliler tarafından onun adına yürütülüyordu. Dolayısıyla devletin sınırları içerisinde yaşayan bütün vatandaşların her türlü haksızlık, zulüm ve kötülüklerden korunması meselesinde padişahın titiz davranması gerekiyordu. Bunun sonucu olarak da zulme uğrayan/mağdur olan veya yerel mahkeme tarafından verilen kararı beğenmeyen bütün Osmanlı vatandaşlarının, araya hiçbir aracı koymadan, mağduriyetlerinin giderilmesi amacıyla padişaha veya onun yetki verdiği kişilere/kurumlara müracaat etme hak ve imkânı vardı. Divân-ı Hümayun’a yansıyan şikâyetler ve bunlara dair çözümler önceleri, devlete ait mühim meselelerin kaydedildiği Mühimme Defterlerine yazılıyordu. XVII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ise şikâyetlere dair olan meseleler, eyalet ayrımı yapılmaksızın, Şikâyet Defterlerine kaydedilmeye başlanmıştır. Sonraki dönemlerde, merkezi otoritenin zayıflamasıyla beraber, şikâyetlerin sayısında artış olmuş ve buna paralel olarak da şikâyet kalemlerinde iş yükü artmıştır. Bunun yanı sıra, merkeze yapılan şikâyetler için çözüm sürecini kısaltma ihtiyacı da ortaya çıkmıştır. Bu amaçla, genel olarak her bir eyalet için müstakil defter oluşturulmuş ve merkeze gelen şikâyetlerin çözümleri bu defterlere kaydedilmeye başlanmıştır. Böylece, yaklaşık olarak XVIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Divân-ı Hümayun’da, halkın şikâyetlerinin görüşülmesinden sonra alınan kararların birer suretinin farklı bölgelere ait defterlere kaydedilmesiyle Ahkâm Defterleri meydana gelmiştir
Keywords : Şikâyet, Divân ı Hümayun, Mühimme Defteri, Şikâyet Defteri, Ahkâm Defteri