VÂSIL b. ATÂ’DA SIFATLARIN NEFYİ PROBLEMİ -ŞEHRİSTÂNÎ’NİN el-MİLEL ve’n-NİHAL’İ BAĞLAMINDA BİR DEĞERLENDİRME-

Authors : Galip Türcan

Pages : 303-321

Doi:10.61904/sbe.1387119

View : 92 | Download : 70

Publication Date : 2023-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Başlangıçtan itibaren daha aklî/felsefî bir zemini benimseyen Mu’tezile, Vasıl b. Atâ tarafından kurulmuştur. İmana ve büyük günaha ilişkin bir tartışma sonucunda hocası Hasan Basrî’nin görüşünü reddederek kendisini takip eden bir öğrenci topluluğu ile hocasının dersini terk eden Vasıl b. Atâ, Mu’tezile’nin en temel prensiplerine ilişkin ilk tanımlamaları gerçekleştirmiştir. Kendi itikadî/kelamî yaklaşımı nedeniyle Allah’ın zâtı ve sıfatları arasındaki ilişkiyi de temellendirmeye çalışan Vâsıl b. Atâ ilahî zâtın birliği/tevhid gereği sıfatların nefyini zorunlu görmüştür. Allah’a el, yüz, göz vb. insanbiçimci uzuvlar nispet eden nasları haşevî yorumlarla anlayan Mücessime ve Müşebbihe’ye ve ayrıca ikili tanrı tasavvurunu öne çıkaran senevî iddialara karşı Allah’ın mutlak birliğini ve tenzihini belirgin şekilde savunan Vâsıl b. Atâ’nın söz konusu tercihi en önemli ve değişmez nitelikli i’tizâlî bir prensip olarak takip edilmiştir. Vâsıl b. Atâ’nın sıfatları nefyetmesine ilişkin yaklaşım ilk olarak Şehristânî’nin el-Milel ve’n-Nihal adlı kitabında yer almaktadır. Vâsıl b. Atâ ile Şehristânî arasında yaklaşık dört yüzyıl gibi bir zaman aralığı söz konusudur. Bu nedenle Şehristânî’nin ilgili konudaki aktarımı tereddütle karşılanabilir. Ancak kabul etmek gerekir ki Şehristânî’nin Vasıl b. Atâ’ya nispetle dile getirdiği tenzihe ve daha ziyade tevhide ilişkin bu mu’tezilî ilkesel tutum mezhebin sonraki savunucuları ve imamları tarafından da kesintisiz ve güçlü bir şekilde benimsenmiştir. Şu halde Vâsıl b. Atâ’nın kendi görüşünü dile getirirken tercih ettiği kavramlar ve bu kavramların içerikleri ile onu takip eden kelamcıların aynı konuda tercih ettiği kavramlar ve kavramsal içerikler belli ölçüde karşılaştırılıp değerlendirildiğinde Şehristânî’nin Vâsıl b. Atâ’ya nispet ettiği yaklaşımlar doğrulanabilecektir.
Keywords : Mutezile, Vâsıl b Atâ, ilahî sıfatlar, nefy, tenzih