Bir 16. Yüzyıl Osmanlı Âliminin Meslekî ve Şahsî İlişki Ağlarına Dair: Gazanfer Ağa Medresesi’nin İlk Müderrisi Seyfîzâde Ahmed Efendi İçin Yazılmış Mahzarlar Üzerinden Bir İnceleme

Authors : Uğur Öztürk, Günhan Börekçi

Pages : 35-66

Doi:10.26650/iutd.1461201

View : 117 | Download : 98

Publication Date : 2024-10-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede Osmanlı tarihinin en meşhur harem ağalarından Kapuağası Gazanfer Ağa’nın (ö. 1603) İstanbul’da kurduğu ve bugün ismiyle anılan külliyesindeki medresesine ilk müderrisi olarak atanmış Seyfîzâde Ahmed Efendi (1562-1613) için yazılmış bir grup mahzar incelenmektedir. 1590’ların ilk yarısında inşa edilmiş Gazanfer Ağa Külliyesi’nin açılışı, ilk müderrisinin tayini, devrin önde gelen ulemasının ve onlarca öğrencinin huzurunda Seyfîzâde Ahmed Efendi’nin ilk dersini vermesi ve bu vesilelerle medresede düzenlenmiş törenler ile ziyafetler, o yıllarda epeyce ses getirmiş olaylardandı. Nitekim bütün bu olaylar, Gazanfer Ağa’nın himayesinde eserler kaleme almış olan Şehnameci Seyyid Lokman tarafından uzun bir manzume şeklinde kayda geçirilmiştir. Burada ele aldığımız mahzarlar, Seyyid Lokman’ın bu manzumesinin daha önce tespit edip yayınladığımız ikinci nüshasının baş tarafında bulunmaktadır. Söz konusu mahzarlar esasen şehâdetnâme tarzında yazılmış metinler olup, makalemizde göstermeye çalıştığımız üzere 16. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı uleması arasındaki meslekî dayanışma dinamikleri ile bazı âlimlerin birbirleriyle kurdukları ailevî ve şahsî ilişki ağlarına dair diğer tarihsel kaynaklarda bulunmayan bazı önemli veriler barındırmaktadır. 16. yüzyılın önde gelen âlimlerinden Hamidî Seyfullah Efendi’nin (ö. 1601) oğlu olan Seyfîzâde Ahmed Efendi, Gazanfer Ağa Medresesi’ne atanmasından önce ilmî vasıflarına şâhitlik etmesi için hem babasının hem de kendisinin tanıdığı 19 üst-düzey âlimden şehâdetnâmeler almıştır. Bu şehâdetnâmeler devrin Osmanlı uleması arasındaki girift ilişki ağlarının mahiyetini ortaya çıkardığı gibi, edebî bir tür (genre) olarak da başlı başına değerlendirilmesi gereken metinler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda bu makalenin ana gayesi, Seyfîzâde Ahmed Efendi için yazılmış mahzarları tanıtmak ve bu metinlerin ışığında bir 16. yüzyıl Osmanlı âliminin hayatına, ilmî kariyerine ve meslekî ilişki ağlarına dair bir ön çalışma sunmaktadır. İncelenen mahzarlar bugüne kadar gözlerden kaçmış, bu sebeple erken modern dönem Osmanlı ilmiye teşkilatı ve uleması üzerine yapılmış çalışmalarında henüz kullanılmamıştır. Bu sebeple bu önemli kaynak metinlerin kısmî transkripsiyonlarını makalemizde ek olarak sunarak 16. yüzyıl Osmanlı dünyasındaki farklı gruplar arasındaki meslekî dayanışma ve şahsî/ailevî ilişki ağlarına dair bundan sonra yapılacak çalışmalara katkıyı amaçladık.
Keywords : Gazanfer Ağa, Seyfîzâde Ahmed Efendi, ilmiye, müderris, mahzar