Bilginin Mahiyetine Dair Tartışmaya On Altıncı Yüzyıldan Bakmak: Kutbüddîn el-Îcî Örneği

Authors : Murat KAŞ

Pages : 751-779

Doi:10.47424/tasavvur.1150983

View : 12 | Download : 4

Publication Date : 2022-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :İslam düşüncesi, hangi gelenek içerisinde yer alırsa alsın on ikinci yüz-yıldan sonraki düşünürlerin önemli bir kısmının İbn Sînâ insert ignore into journalissuearticles values(ö. 428/1037); şârihi olduğu bir sürecin içerisinden geçti. Bu olgu Fahreddîn er-Râzî’nin insert ignore into journalissuearticles values(ö. 606/1210); sorunsallaştırma kabiliyetiyle birleşince, onun eleştirel okumaları, kendisinden sonraki kuşakları meşgul edecek aporiaları su yüzüne çıkarıp çözülmeyi bekleyen birer probleme dönüştürdü. Gerek ontoloji, epistemoloji ve aksiyolojinin kesiştiği birçok hususla yakından ilintili olması gerekse İslam düşünce geleneklerinin varlık anlayışlarının doğrudan yansıdığı bir problem alanı olması açısından bilginin mahiyeti, bunlar arasında önemli bir yere sahiptir. Râzî başta olmak üzere birçok düşünürün çözümlemelerinde görüldüğü üzere, Meşşâî felsefede bilginin ontolojisi, mahiyeti ve kategorisi, sistemin bütünü dikkate alındığında önemli meydan okumalarla karşılaşmaya elverişli unsurlar içermektedir. Buna bağlı olarak Şemseddin İsfahânî insert ignore into journalissuearticles values(ö. 749/1349);, Teftâzânî insert ignore into journalissuearticles values(ö. 792/1390);, Seyyid Şerîf Cürcânî insert ignore into journalissuearticles values(ö. 816/1413);, Ali Kuşçu insert ignore into journalissuearticles values(ö. 879/1474);, Devvânî insert ignore into journalissuearticles values(ö. 908/1502);, Sadreddîn Deştekî insert ignore into journalissuearticles values(ö. 903/1498); gibi düşünürler gerek sorunun tespiti ve imalarının açığa çıkarılması gerekse çözüm teklifleri açısından tartışmayı daha ileri bir noktaya taşımışlardır. Elinizdeki çalışma işte bu birikimi tevarüs eden on altıncı yüzyıl düşünürü Kutbüddin el-Îcî’nin insert ignore into journalissuearticles values(ö. 955/1548); soruna yaklaşım biçimini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Değerlendirmelerini özellikle Ali Kuşçu’nun, Devvânî’nin ve Deştekî’nin konuyla ilgili yorumları üzerinden yapan Îcî, bu düşünürlerin kategori sorununun çözümüne dair tekliflerini analiz etmek ve kendi yaklaşımını ortaya koymak suretiyle önemli katkılar sunmaktadır. Bu bağlamda Îcî, Ali Kuşçu’nun husûl-kıyâm ayırımını, Deştekî’nin dönüşüm teorisini çeşitli açılardan sorunlu bulmaktadır. Filozofların sisteminde bilginin gerçek anlamda nitelik kategorisinde yer alamayacağına dair Devvânî’nin iddiasının da tatmin edici olmadığını düşünen Îcî, hariçte var olan türsel hakikat ile fert arasındaki ilişkiyi yorumlayarak kategori sorununun çözümü için araçsallaştırmakta ve nesnenin mahiyetine özdeş olan cevherî anlamın, nefste araz olarak bulunan bilginin zihnî varlığa sahip bir parçası olabileceğini öne sürmektedir.
Keywords : Kelam, Felsefe, Bilgi, Mahiyet, Kategori, Kutbüddîn el Îcî, Kalâm, Philosophy, Knowledge, Essence, Categorical Status, Kutb al Dīn al Ījī