Bâ Harf-i Cerrinin Anlam Değeri -Muallakât-ı Seb‘a Özelinde-

Authors : Nurullah Oruç

Pages : 1279-1309

Doi:10.47424/tasavvur.1355131

View : 132 | Download : 82

Publication Date : 2023-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Arapçada hurûfu’l-me‘ânî, sözün anlam ifade etmesini sağlayan en önemli etkenlerdendir. Bu harflerden biri de bâ harf-i cerridir. Aslında bu harf için benzer çalışmaların yapıldığı görülmektedir. Nahiv/sentaks türündeki eserlerde harf-i cerler bahsinde, mana harflerini ele alan müstakil eserlerde ve harf-i cerleri konu edinen özgün çalışmalarda incelenmiştir. Ayrıca müstakil olarak muhtelif açılardan özgün biçimde de irdelenmiştir. Kimileri bu edatın Kur’ân-ı Kerîm’in bazı sûrelerinde kullanım biçimlerine yer verirken, bazıları kullanıldığı belirli manalar açısından işlemiştir. Ancak Arap dilinde son derece önem arz eden ve Klasik Arapça metinlerin bir türü olan Cahiliye şiirlerindeki mana harfleri uygulamalı ve şiir örnekli şeklinde yapılan çalışmalara az rastlanılır. Bu araştırma, birçok mana ve görevde kullanılan ve Arap dili ve edebiyatı tarihinin ilk döneminden günümüze kadar telif edilen eserlerin hemen hemen tamamında istişhat edilen Câhiliye şiiri bazında özgün bir çalışması yapılmayan bâ edatını konu edinir. Çalışmamızda, bâ harfinin Cahiliye devrine ait muallaka şiirlerindeki yeri ve kullanım şekli üzerinde durulmuştur. Araştırmanın hedefinde, şiirlerde bulunan bâ, daha çok hangi anlamda kullanılmış? Ağırlıkta hangi muallakada yer almış? Hakiki ile mecazî anlamıyla birlikte aynı anda kullanıldığı şiir var mı? Diğer klasik metinlerde olduğu gibi harfin, ifadelere yansıttığı anlamların tamamı şiirlerde var mı? gibi sorulara yanıt bulmaktır. İki bölümden oluşan bu çalışmada, birinci kısımda muallaka şiirlerinin genel özellikleri ve müellifleri hakkında kısa bilgilendirme yapılmıştır. İkinci kısımda ise bu harfin şiirlerde kullanım biçimlerine yer verilmiştir. Anlama etkisi olduğundan yeri geldiğinde bâ edatının gramer yönü de tetkik edilmiştir. Şiirlerde kullanılan bu edat incelenirken, kullanıldığı beyitlerin şerhlerin yanında ilgili beytin metnine bütüncül bakarak ve bu harfin gramer yönünü de dikkate alarak bir sonuç elde edilmeye çalışılmıştır. Konuyla ilgili yapılan ilk tetkikte bütün muallaka şiirlerinde yer alan bâ harf-i cerrinin muhtelif manalarda kullanıldığı mülahaza edilmiştir. Muallaka şiirlerinde bâ harf-i cerrinin en çok kullanıldığı anlam ise zarf-ı mekân manasıdır. Bu durum, muallakalarda sıkça rastlanan ve bâ harf-i cerrinin siyakında kullanılan yer isimlerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu harfin kullanıldığı asıl anlam ilsâktır. Muallaka şiirlerinde birçok mecazi anlamda kullanılan bu edat, genel itibariyle bu anlamlarla birlikte asıl manasını da yansıttığı görülmektedir. Bu nedenle zaman zaman bir mana harfinin aynı anda hem asıl hem tali anlamıyla kullanılabileceği anlaşılmaktadır. Bâ harf-i cerri muallaka şiirinde çeşitli anlamlarıyla toplamda iki yüz kırk üç yerde kullanıldığı görülür. Birçok mana ifade eden bu harf, muallaka şiirinde ilsâk, ta‘diye, isti‘âne, sebeb, musâhaba, zarf, bedel, mukâbele, mücâveze, isti‘lâ’, tab‘îd, kasem ve te’kit olmak üzere toplamda on üç manada kullanılmıştır. Bâ harf-i cerrinin en çok kullanıldığı muallaka ise, Tarafe b. el-Abd’in muallakasıdır.
Keywords : Arap Dili, Bâ harf i cerri, Hurûful meânî, Muallakât, Câhiliye şiiri