Kaçarlar Döneminde Tarîkatlarin Genel Görünümü ve Tasavvufun Modernizmle Bütünleştirilme Çabaları

Authors : Sevda Aktulga Gürbüz

Pages : 1603-1638

Doi:10.47424/tasavvur.1363922

View : 70 | Download : 67

Publication Date : 2023-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Tasavvuf tarihi araştırmalarında Kaçar dönemi, özellikle Şiî düşüncenin tasavvuf üzerinde etkisini araştırmak için önemli bir kaynaktır. İrfan gibi müteradif kavrama dönüştürülen tasavvuf, bu dönemde Sünnî tarikatlarca savunulurken Şiî tarikatların dönüşüm ve değişim faaliyetlerine kaynaklık etmiştir. Başta Kadîriyye ve Nakşibendiyye tarîkatları olmak üzere Sünnî tasavvufu koruma çabasına giren tarîkatlar, faaliyetleri kısıtlansa da bulundukları sınırlı bölgelerde halkın teveccühüne mazhar olmuşlardır. Modenleşme ve bağımsızlık hareketlerinin yaşandığı XIX. ve XX. yy. da Kaçarlar, Sünnî tarîkatların sınırda bulunmasından ve Osmanlı Devleti’nin halifelik gücünden çekinerek kısa süreli anlaşmalar yapmışsa da sindirme ve baskı politikasını devam ettirmişlerdir. Şiî tarîkatlar için müsamahakâr bir tavır sergileyen Kaçarlar; toplumun modernleşmesi için Sâfî Ali Şâhiyye’nin desteğini alarak güç kazanmak istemiştir. Sâfî Ali Şâh ve halifesi Zahirüddevle Ali Hân Kaçar, tasavvufu modernizmle bütünleştirmek için çeşitli faaliyetlerde bulunmuşlardır. Özellikle Zahirüddevle’nin Encümen-i Uhuvvet Cemiyetini kurarak kardeşlik ile eşitlik anlayışına dayanan tasavvufî anlayışı ortaya koyması ve mürîdlerinin şehirli entelektüellerden oluşması devrimlerin yapılmasını kolaylaştırmıştır. Zahirüddevle; melâmîlik-fütüvvet, mürşid-mürîd gibi tasavvufî kavramları çağının ihtiyacına göre ele almış ve gelenek ile modernizmi bütünleştirmenin çabası içerisinde olmuştur. Bu çalışma, Kaçar döneminin tasavvuf algısını ortaya koymayı ve Şiî tarîkat Sâfî Ali Şâhiyye’nin tasavvufu modernizmle bütünleştirmeye dayalı faaliyetlerini ele almayı amaçlamaktadır. Özellikle Şiî kaynaklara başvurularak yapılan bu çalışma, bir devrin tasavvufî düşüncesinin panaromasını sunmayı hedeflemektedir. Makalenin önemi ise bu alanla ilgili yapılan çalışmanın az olmasıdır.
Keywords : Tasavvuf, Kaçar Dönemi, Sünnî Şiî Tarîkatlar, Modernizm, Sâfî Ali Şâhiyye