Sistematik Belâgat İlminin Teşekküllünden Önce Hakikat ve Mecaz Üzerine Dilbilimsel Yaklaşımlar: Bakara Suresi 74. Ayeti

Authors : Müfide Ağırkan

Pages : 581-610

Doi:10.47424/tasavvur.1533557

View : 102 | Download : 141

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Arap dilinde belâgat ilminin temel kavramlarından olan hakikat ve me-caz, Kur’an’ın anlaşılması ve yorumlanmasında büyük bir öneme sahiptir. Özellikle Kur’an’daki bazı ayetlerde yer alan anlatımlar, erken dönem İslam âlimleri arasında ciddi tefsir ve kelam tartışmalarına yol açmıştır. Bu tartış-maların başında hakiki anlamı akıl yoluyla açıklanamayan ifadelerin mecazi olarak mı yoksa hakiki anlamıyla mı anlaşılması gerektiği gelmektedir. Baka-ra Suresi 74. ayetinde geçen “Taşlardan kimi vardır ki Allah korkusundan yu-varlanır” ifadesi, bu tür tartışmaların önemli örneklerinden biridir. Ayette yer alan \\\"taşların Allah korkusundan dolayı hareket etmesi\\\" ifadesi, erken dönemden itibaren âlimler tarafından çeşitli şekillerde yorumlanmış olup bu yorumlar İslam düşüncesinde mecaz-hakikat ilişkisine dair daha geniş tar-tışmaların bir parçası olmuştur. Bu makale, Bakara Suresi 74. ayeti bağla-mında erken dönem tefsir ve kelam âlimlerinin yaklaşımını ele alarak bu ayetin hem dilsel hem de teolojik anlamda nasıl yorumlandığını incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada, Mu‘tezile kelamcılarından Câhız ve Ebû Ali el-Cübbâî’nin tabiat teorilerine dayalı mecaz anlayışlarından başlayarak Ta-berî, Mâturîdî ve Bâkıllânî gibi klasik tefsir otoritelerinin hakikat-mecaz ek-seninde geliştirdikleri yaklaşımlar analiz edilecektir. Ayrıca İbn Cinnî’nin edebi bir bakış açısıyla ortaya koyduğu mecaz-ı mürsel yöntemi ile Bâkıllânî’nin istiare-i mekniyye tevilini merkeze alan yaklaşımları ele alınacak ve bunların dilin işleyişine nasıl yansıdığı değerlendirilecektir. Söz konusu tartışmalar çerçevesinde Arap dili belâgatının hakikat ve mecaz algısının nasıl şekillendiği, bu iki kavramın Kur’an tefsirindeki yeri ve etkileri derin-lemesine incelenecektir. Aynı zamanda bu tartışmaların İslam düşüncesinin çeşitli ilim dallarındaki yansımaları ve dilin tefsir üzerindeki rolü de gözler önüne serilecektir.
Keywords : Arap Dili ve Belâgatı, Tefsir, Dil Bilimi, Hakikat, Mecaz, Taşların İdrakı