Ömer Nasuhi Bilmen’in Tefsir Anlayışında İşari Mananın Yeri: Fetih Suresi Tefsiri Örneği

Authors : Şükrü MADEN

Pages : 541-570

Doi:10.31121/tader.972237

View : 11 | Download : 7

Publication Date : 2021-10-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bürokrasideki görevleri ve telif ettiği eserleriyle Cumhuriyet döneminde toplumun dinî eğitim ve öğretiminde etkili olmuş bir âlim olan Ömer Nasuhi Bilmen, hem tefsir usulü ve tarihi hem de bizzat Kur’ân’ın tefsiriyle ilgili hacimli çalışmalar kaleme almıştır. Bu makale, Bilmen’in tefsirciliğine dair araştırmalarda yeteri kadar incelenmediğini düşündüğümüz müstakil Fetih sûresi tefsirini ve özellikle de bu eserdeki işârî/tasavvufî yorumları ele almaktadır. Bilmen, sekiz ciltlik tam tefsirini yazarken okuyucu olarak genel halk kitlesini hedeflemiş ve her bir sûreyi özlü bilgilerle tefsir etmiştir. Onun İstanbul’un 500. fetih yıldönümü münasebetiyle kaleme aldığı müstakil Fetih sûresi tefsiri ise gerek muhtevası ve gerekse değerlendirmeleri itibariyle daha ilmî ve daha mufassal bir çalışmadır. Bilmen bu eserinde Fetih sûresinin her bir âyetini sarîh anlamları bakımından tefsir ettikten sonra ayrıca “Mânâ-i Tasavvufî: İşârât-ı Kur’âniye” başlığı altında işârî açıdan da yorumlamıştır. Bilmen, tefsirinin bu kısımlarında i‘tibâr yöntemini kullanarak âyetlerin zâhir anlamları ile tasavvufî manaları arasında münasebetler kurmuştur. Örneğin fiziki düşmanla cihad - nefisle mücahede, bir beldenin fethi - kalbin açılması, fiziki düşmanla savaşın sonunda elde edilen ganimet - nefisle mücahede sonunda tasavvufî makam kat etme gibi benzetmeler yaparak işârî çıkarımlar yapmıştır. Bununla birlikte Bilmen’in âyetlerin sarîh anlamları ile tasavvufî manaları arasında bir derece farkı gözettiği, ikinci tür yorumlar için tefsir yerine “te’vil”, “mana” ya da “işâret” tabirlerini kullanma eğiliminde olduğu görülmektedir. Zira Bilmen, Kur’ân’ın tasavvufî yorumlarını hakikî bir tefsir olarak görmekten ziyade, bu tür manaları âyetlerin ihtiva ettiği işâret ve letâif cümlesinden addetmektedir.
Keywords : İşari Tefsir, Tasavvuf, Fetih Suresi, Ömer Nasuhi Bilmen, Cihad, Nefis