Ekol Eksenli Tefsir Tarihi Yazıcılığında İhmal Edilen Şehir Basra ve Basralı Meşhur Müfessir Tâbiîler: Ebü’l-Âliye, Hasan-ı Basrî, Katâde

Authors : Ceyda GÜRMAN

Pages : 877-902

Doi:10.31121/tader.974872

View : 15 | Download : 12

Publication Date : 2021-10-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Hz. Ömer döneminde tesis edilen insert ignore into journalissuearticles values(14-16/635-637);, çok kısa sürede gelişip kalabalık ve kozmopolit bir nüfusa sahip olan Basra, daha hicrî I. asrın ilk yarısında siyasî ve ilmî önemi haiz bir şehir olmuştur. Burada bulunan sahâbe ve onların tedrisinden geçen tâbiûn eliyle sürdürülen tefsir çalışmaları, özellikle; Kur’an’ın harekelenme ve noktalanması, kıraat, i‘râbü’l-Kur’ân, mübhemâtü’l-Kur’ân ve garîbü’l-Kur’ân gibi Arap dili ve belâgatıyla ilgili Kur’an ilimleri alanlarında yoğunluk kazanmıştır. Bu makalede, tâbiûn dönemi Basra ulemâsı arasından tefsire katkısı bulunan isimlere atıf yapılmakla birlikte; hususiyetle müfessir kimliğiyle temâyüz etmiş ve tefsir faaliyetlerinde ön plana çıkmış Ebü’l-Âliye er-Riyâhî insert ignore into journalissuearticles values(ö. 93/712);, Hasan-ı Basrî insert ignore into journalissuearticles values(ö. 110/728); ve öğrencisi Katâde b. Diâme insert ignore into journalissuearticles values(ö. 117/735); ele alınmıştır. Bu müfessirlerin biyografileri ile aralarındaki hoca-talebe ilişkisi ve kendilerinden sonraki dönemde telif edilmiş tefsir kaynaklarına etkileri değerlendirilmiştir. Taberî’nin insert ignore into journalissuearticles values(ö. 310/923); Câmi‘u’l-beyân’ı, İbn Ebû Hâtim’in insert ignore into journalissuearticles values(ö. 327/938); Tefsîrü’l-Kur’ân’ı ve İbn Kesîr’in insert ignore into journalissuearticles values(ö. 774/1373); Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm’i gibi senedin tamamını nakleden tefsirlerdeki Kur’an yorumları tesbit ve tetkik edilerek değerlendirmelerde bulunulmuştur. Her birinin rivayetleri; Peygamber ve sahâbe sözüne ya da kendi re’ylerine ne oranda başvurdukları, fıkhî veya lugavî hususiyette olmaları gibi açılardan değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu incelemeler neticesinde, Basralı tâbiîlerin tefsirlerinin en belirgin özelliklerinin ne olduğu tesbit edilmeye çalışılmıştır. Ekol eksenli tefsir tarihi yazıcılığında genellikle Hasan-ı Basrî ve Katâde’nin Kûfe’ye, Ebü’l-Âliye’nin ise Medine’ye nisbet edilerek zikredilmeleri hatasının tashih edilmesi de çalışmanın temel hedefleri arasında yer almaktadır.
Keywords : Tefsir, Müfessir, Basra, Tâbiûn Tâbiîn, Ebül Âliye, Hasan ı Basrî, Katâde