Mücâhid b. Cebr’e Nispet Edilen Bazı Şâz Görüşlerin Analizi

Authors : Murat ORAL

Pages : 659-675

Doi:10.31121/tader.1120206

View : 16 | Download : 14

Publication Date : 2022-10-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Mücâhid b. Cebr, tabiîn neslinin önde gelen tefsircilerinden biridir. O, pek çok İslam bilgini tarafından tefsirde bir hüccet olarak kabul görmüştür. Bununla birlikte Mücâhid, tefsirle ilgili bazı görüşlerinde cumhura veya İslam bilginlerinin üzerinde söz birliği ettiği görüşlere muhalefet etmekle itham edilmiştir. “Rü’yetullah, Makâm-ı Mahmûd ve mesh” konularıyla ilgili görüşleri, eleştiriye maruz kalan başlıca görüşleridir. Söz konusu görüşlerin isnat ve metin yönünden incelenmesi, görüşlerin Mücâhid’e nispetinin doğruluk oranının ve vahiy diliyle uyumunun ortaya konulması açısından önem arz etmektedir. İlgili konudaki bilgi eksikliğinin giderilmesi amacıyla bu makalede, Mücâhid’in “rü’yetullah, Makâm-ı Mahmûd ve mesh” konularıyla ilgili görüşleri sırasıyla analiz edilmiştir. Bu analiz sonucunda Mücâhid’in rü’yetullah konusunda cumhura muhalefet etmediği ve rü’yetullahı inkâr ettiği şeklinde aktarılan rivayetlerin ona nispetinin doğru olmadığı anlaşılmıştır. Yine Mücâhid’in Makâm-ı Mahmûd’u “Hz. Muhammed’in arşa oturtulması” şeklinde yorumladığını bildiren rivayetlerin, isnat zincirindeki zayıf raviler nedeniyle sorunlu olduğu ortaya konulmuştur. Bu konuda da Mücâhid’in cumhur gibi düşündüğü ve Makâm-ı Mahmûd’u “şefaat” olarak yorumladığı tespit edilmiştir. Üçüncü bölümde ise “Cumartesi ashabının maymunlara dönüştürülmesi, şekilsel değil sadece ahlaksal boyuttadır” şeklinde Mücâhid’e nispet edilen görüşün ondan sahih bir şekilde aktarıldığı ifade edilmiştir. Bu görüş, modern döneme dek Mücâhid’den başkasına nispet edilmemiştir. Dolayısıyla o, maymunlara dönüşümün şekilsel olarak gerçekleştiği konusunda söz birliği eden İslam bilginlerine muhalefet etmiştir. Bu görüşün isnat analizinden sonra yapılan tutarlılık değerlendirmesinde onun, vahiy diliyle uyumlu olmayan hatalı bir görüş olduğu kanıtlarıyla ortaya konulmuştur.
Keywords : Tefsir, Mücâhid, Rüyetullah, Makâmı Mahmûd, Mesh, Şâz, Analiz