Kıraat İlmine Katkıları Bağlamında Temîm Kabilesine Mensup Kıraat Âlimleri

Authors : Ahmet Arif Akbaba

Pages : 680-713

Doi:10.31121/tader.1497850

View : 117 | Download : 105

Publication Date : 2024-10-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Kıraat ilmi, Hz. Peygamber’in “…Kur’an yedi harf üzere indirilmiştir. Ondan kolayınıza geleni okuyu-nuz.” nebevî düsturuyla nüvesi oluşturulmuş ve günümüze değin dinamik yapısı muhafaza edilerek ge-lişmiş bir disiplindir. İlgili rivayette zikri geçen ve etrafında tartışmaların deveran ettiği “yedi harf” terki-bini; Temîm kabilesinin de içinde olduğu yedi lehçeyle yorumlayan âlimlerin hatırı sayılır bir yekünü oluş-turması, kabilenin, kıraat ilmi sahasına dönük önemli veçhesini ihsas etmektedir. Nitekim Temîmli kurrânın, tarihi süreci göz önünde bulundurulduğunda kıraat ilminin gelişimi ve şekillenmesinde, inkârı kâbil olmayan katkılar sundukları ve inisiyatif aldıkları gerçeği de bu veçhenin önemli göstergelerindendir. Şöyle ki kıraat disiplini, tekâmül sürecini, literatürde öne çıkmış kıraat âlimleri ve bunların kaleminden çıkan telifat vasıtasıyla gerçekleştirmiştir. Bu çerçevede Temîm kabilesine mensup kurrânın, söz konusu tekâmül sürecine göz ardı edilemeyecek katkılar sundukları iddiası, bu çalışmanın asıl hipotezini teşkil etmektedir. Makalede öncelikle Temîm kabilesi ele alınacak, hususiyle kurucusunun Temîmli olduğu Ağ-lebîler Devletinin kıraat ilmi alanındaki katkılarına atıf yapılacaktır. Akabinde kabilenin, kıraat farklılıklarıy-la organik bağının olduğu lehçe hususiyetlerine; yedi harf rivayeti ekseninde kısaca temas edilecektir. Ça-lışmanın ana gövdesini oluşturan son bölümde ise asr-ı saadetten itibaren kıraat ilmine hizmetleri bağ-lamında temayüz eden “Temîmî” nisbesine sahip kurrâ kronolojik şekilde sıralanacaktır. Bunlar arasında hem pratik hem de teorik boyuttaki katkıları tartışmasız olan Hz. Peygamber’in vahiy kâtiplerinden Han-zale b. Rebiʽ et-Temîmî (ö. 45/665 [?]), Basra kıraat imamı Ebû Amr et-Temîmî (ö. 154/771), kıraat ilmi tarihinde bir dönüm noktası niteliği taşıyan ve günümüze değin hayatiyetini muhafaza eden yedili tasnif banisi Bağdatlı Ebû Bekr b. Mücâhid et-Temîmî (ö. 324/936), Endülüs kıraat tedrisi ve ekolünün tesi-sindeki öncü isimlerden sayılan Ebü’l-Hasen el-Antâkî et-Temîmî (ö. 377/987) ve kaleme aldığı tefsir ve kıraat temalı eserlerle kıraat ilminin usûl kısmının yerleşik bir hal almasında döneminin, aynı zamanda sahanın önde gelen âlimlerinden Kayrevanlı Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ammâr el-Mehdevî et-Temîmî (ö. 440/1048-49 [?]) isimleri üzerinde özellikle durulacaktır.
Keywords : Kıraat, Kabile, Temîm, Ebû Amr, İbn Mücâhid, Ebül Hasen el Antâkî, Ebül Abbâs el Mehdevî