el-Hidâye’deki Bazı Hataların Şerhler Üzerinden Tespiti

Authors : Hamza ARSLAN

Pages : 195-220

Doi:10.51450/ilmiyat.1268009

View : 74 | Download : 45

Publication Date : 2023-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :el-Hidâye meşhur Hanefî âlimi Burhâneddîn Merginânî tarafından kaleme alınmıştır. Hanefî mezhebinin en meşhur ve muteber metinlerinden biridir. Müteahhirîn devri Hanefî hukukçularının en çok rağbet ettiği eserlerdendir. Hanefî medreselerinde yıllarca ders kitabı olarak okutulmuştur. Günümüze kadar da bu şöhretini muhafaza etmiştir. Bu eser Hanefî mezhebinin önde gelen âlimleri tarafından şerh edilmiştir. el-Hidâye, Merginânî’nin ilmî kudreti ve yetkinliği, konuları bir bütün halinde ele alması ve üslûbunun güzelliği sebebiyle çok tutulan ve son derece güvenilir bir eser olmuştur. Esasen önceki Hanefî âlimlerinin fıkıh sistematiğine bağlı kalmakla birlikte eserde farklı düzenlemelerin yapıldığı da görülmüştür. Müellifin diğer hukukçulardan farklı görüşlere sahip olduğu da dikkatlerden kaçmamaktadır. Bununla birlikte eserde bazı hatalı bilgilerin yer aldığı görülmektedir. Bu ifadelerin Merginânî tarafından yapılmış eksik ve hatalı bilgi aktarımı olmasının yanında sehven yazılmış olması ihtimali de söz konusudur. Bu araştırmada el-Hidâye’de yer alan hatalı bilgilerin şârihler tarafından nasıl değerlendirildiği hususunda bilgi verilecektir. Konuyu üç başlık altında incelemeye çalıştık. Birinci başlık altında ibadet konularında yer alan hatalar tespit edilmiştir. Bu konular içerisinde şu alt başlıklar yer almaktadır: 1. Cuma günü alınan guslün hükmü. 2. Göbeğin avret sayılması konusu. 3. Kâbede namaz. 4. Zevâl vaktinden sonra nafile oruca niyet etmek. 5. Oruç kefâreti. 6. Umrede muhsar olan kişinin durumu. 7. Ceza kurbanının kesim zamanı. 8. Müzdelife vakfesinin hükmü. 9. Hayvan kesimi bölümünde geçen ifade. İkinci başlık altında muâmelât konularında yer alan hatalar incelenmiştir. Bu konular içerisinde şu alt başlıklar yer almaktadır: 1. Müt’a nikâhı. 2. Süt emzirmede şahitlik meselesi. 3. Buluntu malın sahibine iade edilmesi. 4. Şahitlik üzerine şahitlik meselesi. 5. Vasiyet bölümünde Hanefî imamlara nispet edilen görüş. Üçüncü başlık altında ise Merginânî’nin zikrettiği hadislerde tespit edilen bazı hatalar yer almaktadır. Bu başlık altında ise şu alt başlıklar yer almaktadır: 1. Ezan ve imamet bahsinde geçen hadisin değerlendirilmesi. 2. Cenaze namazı konusunda zikri geçen Ebû Dücâne isminin hatalı oluşu. 4. Müzdelife’de kılınan sabah namazı konusunda zikredilen hadis. 5. Başkasının yerine hac yapmak konusunda zikredilen hadis. 6. Zihâr kefâreti konusunda zikredilen hadis. 7. Alışveriş bölümünde çeşitli meseleler kısmında zikredilen hadis. 9. Vasiyet bölümünde geçen hadisteki isim. el-Hidâye’deki bazı hataların şerhler üzerinden tespit edilmeye çalışıldığı bu araştırmada konu ele alınırken el-Hidâye metni, üzerine yazılan şerhler, tahric çalışmaları ve zikri geçen konularla alakalı diğer kaynaklar incelenmiştir. Öncelikle metinde yer alan ifadeler zikredildikten sonra bu ifadelerin diğer kaynaklarda nasıl geçtiği tespit edilmiş, ardından metin üzerine yapılan değerlendirmeler aktarılmıştır. Araştırma neticesinde el-Hidâye’de Hanefî mezhebinin görüşleri ele alınırken İmam Mâlik ve İmam Şâfiî’nin görüşlerine çokça yer verildiği görülmüştür. Merginânî’nin bu imamların görüşlerine dair vermiş olduğu bilgiler genellikle onların mezhep kaynaklarına uygun düşmektedir. Fakat bazı konularda iki imamın görüşü veya mezhep içinde tercih edilen görüşün aksine bilgiler verildiği de tespit edilmiştir. Hanefî imamlarının görüşleri ile diğer mezhep imamlarının benzer görüşlerini birbirine karıştırmış olma ihtimali de söz konusudur. Bununla birlikte Hanefî mezhebinin imamları arasındaki ihtilafın, Hanefîlerle diğer imamlar arasındaki ihtilaf gibi nakledildiği de görülmüştür. Ayrıca eserde zikredilen hadislerde de bazı hataların olduğu vakidir. Öte yandan Mergînânî’nin hatalı veya eksik bilgi vermesinin bazı sebepleri bulunmaktadır. Öncelikle bu hatalı bilgilerin Merginânî tarafından sehven yazıldığı veya müstensih hatası olduğu iddia edilebilir. Bunun yanında imamların görüşleri zikredilirken onlara nispet edilen iki görüşten birinin tercih edilmiş olması veya sahih olmayan rivayetlerin kullanılması ihtimali söz konusudur. Mezhepler arasındaki ıstılah farklılığı ve bazı lafızların kullanımında lügat anlamın dışına çıkılması bu sebepler arasında zikredilebilir.
Keywords : Hanefî Mezhebî, el Hidâye, Merginânî, Şerh, Hata