Arap Dilinde Kıyâs Meʿa’l-Fârık

Authors : Abdulkadir Kişmir

Pages : 432-449

Doi:10.51450/ilmiyat.1522848

View : 63 | Download : 68

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Nahiv usûlü ilminde dilde ortak illet nedeniyle menkûl olmayanı (makîs/ferʿ) menkûl olana (makîsun aleyh/asl) hamletmek olarak tanımlan kıyas, hem mütekaddim hem de müteahhir nahiv âlimleri tarafından vazgeçilmez bir yöntem olarak ele alınmıştır. Fakat kıyas dilsel kuralların tespitinde en önemli yöntemlerden biri olmasına rağmen farklı yönlerden eleştirilmiştir. Kıyasa yapılan eleştirileri müstakil bir başlık altında ilk defa Kemâlüddîn el-Enbârî el-İġrâb fî cedeli’l-iʿrâb adlı eserinde ele almış ve incelemiştir. Bununla birlikte daha çok fıkıh usûlünden istifade edilerek hazırlandığı düşünülen bu kavramlar arasında kıyas işleminde illet birliğinin sağlanamadığını ifade etmek için kullanılan ve fıkıh literatüründe kıyasa yönelik eleştirilerden kabul edilen kıyâs meʿa’l-fârık ifadesi yer almamaktadır. İşte bu makalenin amacı fıkıh usûlü eserlerinde çoğu kere “Kavâdihu’l-ille” başlığı altında incelenen kıyâs meʿa’l-fârık kavramının nahiv ilminde de karşılığının olduğunu örneklerle izah etmektir. Bu makale literatür taraması ve analiz yönteminden istifade edilerek hazırlanmıştır. Çalışmada kıyâs meʿa’l-fârık ifadesinin Arap nahvinde ulaşılan kaynaklar içerisinde ilk kez Sabbân tarafından kullanıldığına ulaşılmıştır. Ayrıca Enbârî’nin المنع للعلة “İlletin Geçersiz Olması” başlığı altında ele aldığı örneklere bakıldığında yapılan itirazın illete yönelik olduğu ve bunun kıyâs meʿa’l-fârık ifadesine yakın bir anlam içerdiği ileri sürülebilir. Gerek Arap dünyasında gerekse ülkemizde müstakil olarak konuya dair herhangi bir akademik çalışmanın yapılmaması sebebiyle bu makalenin literatürdeki boşluğu doldurması açısından önem arz ettiği düşünülmektedir.
Keywords : Arap Dili ve Belâgatı, Nahiv, Kıyas, İtiraz, Kıyâs meʿa’l-fârık.