İSLAM SANATLARININ İŞLEVSELLİĞİNİN İMKANLARI ÜZERİNE: HAT SANATI ÖRNEĞİ

Authors : Murat AKSOY

Pages : 129-159

Doi:10.48131/jscs.1171530

View : 11 | Download : 6

Publication Date : 2022-12-30

Article Type : Review Paper

Abstract :İslam sanatları üzerine yazan modern düşünür ve araştırmacıların neredeyse hemen hepsi İslam sanatlarının işlevsel olduğu konusunda hemfikirdirler. Konu üzerine yazanlara göre İslam sanatının en önemli işlevi yani Müslüman sanatçının sanat yapmaktaki amacının yegâne nedeni, metafizik âlemi, Allah’ın birliğini, izleyiciye bildirmektir. Bu iddialara göre İslam sanatları, izleyicisine felsefi/ontolojik/metafiziksel derinlikleri olan konularda ya bilgi aktarımı yapmaktadır ya da izleyicileri bu konular üzerine düşünmeye sevk etmektedir. Bu metin bu iddiaların imkânlarını hat sanatı üzerinden değerlendirmeye çalışacaktır. İslam sanatları içerisinde hat sanatının seçilme nedeni onun diğer İslam sanatlarına göre halkın günlük yaşantısı içerisinde kolayca karşılaşabilinen bir sanat olmasıdır. Hat sanatının işlevselliğini yerine getirebilmesi için en önemli şart hat kompozisyonlarının okunabilmesi ve anlaşılabilmesidir. Metin, okunabilirlik ve anlaşılabilirlik konusunu hat kompozisyonlarını teknik, fiziksel ve kültürel zorluklar açısından ele alarak değerlendirecektir. Teknik zorluklar başlığı altında hat kompozisyonlarının zamanla estetik kaygıların da eşlik etmesiyle birlikte okunabilirliklerinin oldukça zorlaştığı fikri üzerinde durulacaktır. Hat kompozisyonlarının genelde anıtsal olarak nitelendirilebilecek olan mimari yapılarda kullanılmasının onların fiziksel olarak da okunabilirliğini zorlaştırması fiziksel zorluklar başlığı altında incelenecektir. Kültürel zorluklar başlığı altında ise ana dili Arapça olmayan Müslüman toplumların hat kompozisyonlarını okuyabilme durumları çeşitli araştırmalar üzerinden karşılaştırma yapılarak değerlendirilecektir. Hat sanatının modern yorumlarda iddia edilen işlevselliği yerine getirmesinin geleneksel toplumların ve sıradan insanın tabiatı gereği mümkün olmadığı görüşü sonuç kısmında belirtilecektir.
Keywords : İslam Sanatı, İşlevsellik, Hat Sanatı, Okunabilirlik, Anlaşılabilirlik