Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin Tafdîl Konusuna İlişkin Mülahazaları -Temyîzü’l-Fâdıl Ani’l-Mefdûl Adlı Eseri Örnekliğinde

Authors : Züleyha Birinci

Pages : 199-221

View : 49 | Download : 31

Publication Date : 2024-11-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Tafdîl konusu kelâm ilminin tartışmalı meselelerinden biridir. Çeşitli varlıklar arasında üstünlük bakımından tercihte bulunmak anlamına gelen tafdîl meselesine, İslâm âlimleri farklı şekillerde yaklaşmıştır. Çoğunluk, tafdîl meselesinde görüş beyan ederken bazı âlimler bu hususta tevakkuf etmiş ve derecelendirmeyi Allah’ın ilmine havale etmiştir. Bu çerçevede melekler ile insanlar arasındaki tafdîl, öncelikli tartışma konularından birini teşkil etmiştir. Benzer şekilde peygamberler, ashab ve diğer insanlar arasındaki tafdîl de ihtilaf konusu olmuştur. Özellikle sahabenin birbirine üstünlüğü konusundaki farklı tercihler, imamet tartışmalarının temel sebeplerinden birini teşkil etmiş ve bu ihtilafların olumsuz etkisi günümüze dek varlığını sürdürmüştür. Bu makalede tafdîl konusuna ilişkin Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin (ö. 1200/1786) görüşleri ele alınmıştır. Makalede Trabzonî’nin tafdîl konusuna dair mülahazaları Temyîzü’l-fâdıl ani’l-mefdûl isimli eseri örnekliğinde incelenmiştir. Zira müellif konuyu müstakil olarak bu eserinde beyan etmiştir. Makalemizde nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman analizi metodu kullanılmıştır. Mezkûr eserinden hareketle müellifin konuyla ilgili görüşleri tespit edilmeye çalışılmış ve tespit edilen görüşlere dair değerlendirmeler yapılmıştır. Makalenin amacı Trabzonî’nin kelâmî fikirlerinin ve kelâmcı yönünün anlaşılmasına katkı sağlamaktır. Tespitlerimize göre müellif tafdîl konusunu peygamberler, melekler, ashab, tâbiîn, kadınlar ve sahabe evladı arasında olmak üzere altı kısımda ele almıştır. Bu meselede o, Mu‘tezile, Şîa ve Hâriciyye gibi fırkaların fikirlerine katılmamış ve Sünnî düşünceyi benimsemiştir. Üslup olarak alıntılara çok fazla yer vermiştir. Hatta eserin bütünüyle alıntılardan oluştuğunu söylemek mümkündür. Müellif başka kaynaklara da müracaat etmekle birlikte özellikle Ali el-Karî’nin farklı eserlerinden çok sayıda nakil yapmıştır. Yazar temelde Ali el-Karî’nin düşüncelerine bağlı kalmıştır. Fakat nispeten kendine özgü tercihlere sahip olduğu da ifade edilebilir. Neticede 18. asırda yaşamış bir Osmanlı âlimi olan Muhammed et-Trabzonî el-Medenî, bu eserinde, kelâmî açıdan dönemin genel özelliklerini yansıtan bir profil çizmiştir.
Keywords : Kelâm, Tafdîl, Ehl i Sünnet, Temyîzül fâdıl anil mefdûl, Muhammed et Trabzonî el Medenî