Arap Dilinde Asla Aykırı Kıyas ile İstidlâlde Bulunma: Fesâdü’l-iʻtibâr

Authors : Abdulkadir Kişmir

Pages : 311-331

Doi:10.33718/tid.1514824

View : 93 | Download : 82

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Kıyas, Arap gramerinin kurallarını belirlemeye yönelik çalışmaların başlangıcından itibaren temel bir aklî yöntem olarak kullanılmıştır. Bununla beraber kıyasa yönelik farklı itirazlar yapılmıştır. Bu makalede Enbârî’nin el-İğrâb fî cedeli’l-iʻrâb adlı eserinde “Kıyasa Yapılan İtirazlar” başlığı altında kısaca değindiği, Süyûtî’nin ise el-İktirâh fî usûli’n-nahv ve cedelihi isimli çalışmasında kıyasa yöneltilen itiraz türleri anlamında “el-Kavâdih fi’l-ʻille” başlığı altında Enbârî’den doğrudan nakilde bulunduğu fesâdü’l-iʻtibâr kavramı ele alınmaktadır. Literatür taraması yönteminden istifade edilerek hazırlanan ve kıyasa yöneltilen itirazlar başlığı altındaki diğer terimleri dışarda tutarak sadece fesâdü’l-iʻtibâr kavramıyla sınırlanan bu çalışmadaki amaç söz konusu kavramı farklı örnekler üzerinden açıklamaktır. Enbârî’nin fesâdü’l-iʻtibâra yaptığı tanımın efrâdını câmi ağyârını mâni bir tanıma dönüşebilmesi için ilave olarak icmâʻ ve muttarid gibi bazı kavramların tarifte yer alabileceğine dair düşünce makalenin önemine işaret etmek için yeterli bir argüman olarak düşünülebilir. Enbârî tarafından sadece bir örnekle açıklanan kavramın farklı örnekler üzerinden detaylı bir şekilde izah edilerek daha net bir şekilde anlaşılmasına bu çalışmanın katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Diğer taraftan bu makalede ilk bakışta söz konusu kavramla yapılan kıyas eleştirilerinin gerçekte bu kavramı kapsamadığına yönelik birkaç mesele örnek verilerek fesâdü’l-iʻtibârın çerçevesi belirlenmeye çalışılmıştır. Makalede Enbârî’den daha önce kullanılmadığı tespit edilmiş olan fesâdü’l-iʻtibâr kavramının “Araplardan nakledilen muttarid nassa (semâʻ) veya icmâʻa aykırı bir kıyas ile herhangi bir meselede istidlâlde bulunmaktır.” şeklinde tarif edilmesinin konu ile ilgili örneklere daha uygun olacağı tavsiye edilmiştir. Yapılan öncül araştırmalar sonucunda Enbârî’nin ilim dünyasına çok büyük bir ihtimalle fıkıh usulünden devşirdiği fesâdü’l-iʻtibâr ile ilgili gerek Arap dünyasında gerekse ülkemizde müstakil bir çalışmaya ulaşılmamıştır.
Keywords : Arap Dili ve Belagatı, Nahiv, İcmâʻ, Kıyas, Fesâdü’l-iʿtibâr., İtiraz