YUKARI DİCLE HAVZASINDA DEMİR ÇAĞI GÖÇERLERİNDE DEVAMLILIK, DÖNÜŞÜM VE DEĞİŞİM: BİR SOSYAL ARKEOLOJİK DEĞERLENDİRME

Authors : Ayşe Tuba ÖKSE

Pages : 109-124

View : 15 | Download : 6

Publication Date : 2019-03-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Yukarı Dicle havzasında Ilısu Barajı ve HES Projesi kapsamında yürütülen kurtarma kazıları, Demir Çağı boyunca yerel kültürün yaklaşık 800 yıl boyunca hangi bakımdan ve hangi oranlarda değişime uğradığı ve kendine özgü öğeleri nasıl koruduğunu ortaya çıkartmıştır. Orta Assur krallığının MÖ 1050 yıllarında Yukarı Dicle havzasından çekilmesinin ardından Doğu Anadolu kökenli göçebetopluluklar bölgeyi kışlık konaklama alanı olarak kullanmıştır. Konaklama alanları mevsimlik olduğundan, basit mimarili barınaklardan oluşmuş, kaplarını ihtiyaçları kadar kendileri üretmişlerdir. Bu toplulukların yaşam tarzlarını ve materyal kültürlerini Hellenistik döneme kadar sürdürmelerine karşın, zaman içerisinde gözlemlenen değişim, kültürün siyasi iktidarların düzenlediği zorunlu göçlerden ve bölgeye getirdikleri yeni ürünlerden etkilenerek değişim geçiren dinamik yapısını göstermiştir. MÖ 9. yüzyılda Yeni Assur İmparatorluğu’nun bölgeye egemen olmasının ardından başlayan değişim sürecinde bazı toplulukların mevsimlik barınaklarını kullanmalarına karşın bazılarının bunları daha kalıcı hale getirmeleri, besin ekonomilerinin büyük ölçüde kalıcı olmasına karşın, yaşam tarzında değişim sürecine girdiklerini göstermiştir. Bu süreçte kullandıkları kaplar arasında aynıcoğrafyaya yerleştirilen diğer toplulukların kullandığı malzemeleri de katmaya veya bunların biçimlerini taklit etmeye başlamaları, bu sürecin göstergeleri arasındadır. Bu durum, yerli göçer toplulukların beslenme ve sofra düzenlerinde de değişim meydana geldiğine işaret etmektedir. Değişime uğrayan maddi ve manevi özelliklerin çevreden etkilenme ve politik düzenin baskısı gibi etmenlere bağlanmasına karşın, değişimlerin devamlılık gösteren özelliklerden çok daha az olması, bu toplulukların kültürel öğelerini büyük ölçüde koruduklarını göstermiştir. Yaşam tarzlarındaki ve besin ekonomilerindeki kalıcılık, bu grupların MÖ 7. yüzyıl sonunda Yeni Assur İmparatorluğu’nun yıkılışından, bölgede Hellenizm krallıklarının egemen olduğu MÖ 3. yüzyıla kadar varlıklarını sürdürmelerini sağlamıştır. Bu çalışmada, bu toplulukların maddi kültür kalıntılarından yola çıkılarak toplum yapısı, yaşam tarzı ve üretimlerdeki değişimler ve kalıcı unsurlar, toplumsal varlığı sürdürme üzerinden farklı sosyolojik ve arkeolojik yaklaşımlar doğrultusunda yorumlanmıştır. Bu toplulukların yaşadığı devamlılık, dönüşüm ve değişimler toplumsal dinamikleri ve dış etkenlere göre biçimlenmiştir.
Keywords : Göçebe Hayvancılık, Mevsimlik Yerleşim, Yukarı Dicle, Demir Çağı, Sosyal Arkeoloji